Đừng sống bằng dối trá
Alexander
Solzhenitsyn, 18/2/1974
Thái Phục Nhĩ chuyển ngữ
“Đã có thời thậm chí rỉ tai nhau chúng ta cũng không dám!
Bây giờ thì chúng ta viết và đọc sách báo chui, và thỉnh thoảng có tới Viện
Khoa Học hút thuốc gặp nhau thì cũng thành thật mà phàn nàn với nhau rằng:
Chúng đang giở trò gì đây? Chúng còn xỏ mũi ta tới đâu nữa? Quê hương vừa nghèo
vừa điêu tàn mà chúng cứ huyênh hoang khoe nhau những thành tựu trên vũ trụ.
Chúng ôm mấy cái chế độ cai trị lạc hậu và dã man, rồi thổi cho lửa nội chiến
bùng lên. Chúng rút ruột để nuôi Mao Trạch Đông một cách vô tội vạ – rồi tống
cổ chúng ta ra chiến trường đánh nhau với hắn, mà chúng ta phải đi. Trốn sao
cho thoát? Chúng thích đưa ai ra tòa thì đưa, chúng nhốt người tỉnh táo vào nhà
thương điên – chúng nó luôn giở những trò đó, còn chúng ta thì bất lực.
Mọi thứ sắp rớt xuống đáy cùng. Tinh thần chúng ta đã chết
hết, còn thân xác chúng ta và cả con cái chúng ta nữa, cũng sắp bị ném vào lửa
cháy rụi. Thế mà chúng ta vẫn bình chân như vại, cứ nhếch mép cười một cách
tiểu nhân, và lưỡi không bị ngọng mà vẫn lúng búng trong miệng. Nhưng chúng ta
biết làm gì mà ngăn nó cho được? Hay là chúng ta không đủ sức?
Chúng ta bị tước đoạt nhân tính một cách tàn bạo tới mức
chỉ vì miếng cơm manh áo qua ngày thôi mà chúng ta sẵn sàng vứt bỏ mọi nguyên tắc
và linh hồn của mình, mọi nỗ lực của tiền nhân và mọi cơ hội của hậu thế – miễn
sao đừng đụng tới sự tồn tại mong manh của mình là được. Chúng ta không có khí
phách, không có tự trọng, không có nhiệt tình. Vũ khí hạch tâm, thế chiến thứ
ba chúng ta không sợ. Chúng ta đã nấp kĩ trong hang rồi. Chúng ta chỉ sợ làm
người công dân có dũng khí.
Chúng ta chỉ sợ tụt lại phía sau đàn và phải bước đi một
mình và đột nhiên thấy mình không có bánh mì ăn, không có lò sưởi ấm và không
có một đăng ký hộ khẩu Moscow. Chúng tai đã được tuyên truyền trong các khóa
học chính trị, và theo cùng một cách giống hệt nhau, đã được bồi dưỡng các ý
tưởng sống yên thân, và mọi thứ sẽ tốt đẹp trong phần còn lại của cuộc đời. Bạn
không thể thoát khỏi môi trường và điều kiện xã hội. Cuộc sống hàng ngày định
hình ý thức. Cái đó có liên quan gì với chúng ta? Chúng ta có thể làm gì với
nó?
Được chứ, được tất cả là đằng khác. Nhưng chúng ta dối lòng
mình để an thân. Đừng trách bọn chúng, có trách thì trách chúng ta đi. Có người
vặn hỏi: thì ông muốn nghĩ gì mà chẳng được. Chúng đã dém miệng chúng ta. Có ai
chịu nghe chúng ta, có ai thèm đoái hoài chúng ta. Làm sao mà bắt chúng nghe
chúng ta nói được? Không thể nào thay đổi được não trạng của chúng.
Tất nhiên là có thể đầu phiếu để loại bọn chúng, nhưng mà
đất nước này làm gì có tuyển cử. Ở phương Tây người ta có bãi công và biểu tình
phản đối, còn chúng ta thì bị đàn áp thẳng tay, có những cảnh mới nghĩ tới đã
thấy rùng mình: ai dám thình lình bỏ việc mà xuống đường? Song le, những con đường
chết chóc mà dân tộc Nga đã mò mẫm trong đau khổ suốt thế kỉ qua không phải
dành cho chúng ta, mà quả thật chúng ta không cần đi lại những con đường như
vậy.
Bây giờ cái rìu đã làm xong việc, hạt giống gieo xuống đã
nảy mầm, chúng ta có thể thấy là những kẻ còn trẻ tuổi mà cuồng vọng, cho là có
thể dùng khủng bố, cách mạng đẫm máu và nội chiến để mang lại bình đẳng và hạnh
phúc cho đất nước chúng ta, chính họ là những kẻ lạc lối. Thế đủ rồi, xin cảm
ơn các vị giác ngộ cách mạng tiên phong! Bây giờ chúng ta mới biết phương pháp
xú uế tất sinh kết quả xú uế. Hãy để cho tay của chúng tôi trong sạch.
Cái vòng trói buộc này đã đóng chặt rồi sao? Không còn lối
thoát? Và chúng ta chỉ còn một đường duy nhất thôi, là khoanh tay đợi? Đợi cho
tới khi có biến? Chừng nào mỗi ngày chúng ta đều thừa nhận, ca ngợi, và nuôi
dưỡng – chứ không tự mình chém phăng đi một điều không ai không thấy, là sự dối
trá – thì đừng mong có chuyện gì xảy ra.
Bạo động len lỏi vào cuộc sống an bình, cái mặt nó toát ra
vẻ ngạo mạn, y như đang khoác một ngọn cờ và hô to: “Bạo động đây. Tránh ra,
nhường đường cho tao, không tao nghiến nát tụi bay.” Nhưng mà bạo động mau già.
Rồi nó mất hết tự tín, và để giữ cho cái mặt ra vẻ khả kính nó rước thằng dối
tra về làm đồng minh – vì không phải ngày nào nó cũng thò bàn tay thô bạo của
nó ra được, mà thò ra được cũng bất tất chụp hết mọi người. Nó chỉ cần chúng ta
ngoan ngoãn phục tùng dối trá và hàng ngày thực hành dối trá – đây chính là yếu
huyệt của mọi sự trung thành.
Cái chìa khóa đơn giản nhất và dễ làm nhất mở ra cánh cửa
tự do, tự do mà bấy lâu nay chúng ta lãng quên, là: mỗi người cùng tẩy chay dối
trá. Mặc dù dối trá che giấu tất cả, mặc dù dối trá phủ lấy tất cả, nhưng tôi
tuyệt không nhúng tay.
Làm vậy tức là mở một lối thoát ra khỏi cái vòng luẩn quẩn
hoang tưởng do chúng ta khoanh tay đứng nhìn mà ra. Cách đó vừa dễ làm nhất vừa
tiêu diệt dối trá mau nhất. Vì rũ bỏ dối trá, tức là cắt đứt đường sống của nó.
Dối trá giống như bệnh dịch, chỉ có thể sống bám vào một sinh vật.
Chúng ta không cần phải ám thị mình. Chúng ta chưa đủ già
dặn để tiến vào các quảng trường mà gào lên sự thật hay biểu hiện tư tưởng của
mình. Chưa tới lúc phải làm thế. Nguy hiểm nữa. Chỉ cần điều gì mình không nghĩ
thì chúng ta từ chối đừng nói là được.
Đó là con đường của chúng ta, con đường dễ nhất ai cũng làm
được, con đường đã chiếu cố sự hèn nhát thâm căn cố đế của chúng ta. Nó dễ hơn
phương pháp công dân bất phục tùng của Gandhi xiển dương – dễ tới mức viết
những lời này còn nguy hiểm hơn.
Con đường của chúng ta là tránh xa chỗ thối nát. Nếu chúng
ta đừng ghép đống xương tàn và lớp vảy khô của ý thức hệ lại với nhau, nếu
chúng ta đừng mất công vá lại mớ giẻ rách, thì chúng ta sẽ ngạc nhiên thấy là
sự dối trá sẽ hóa ra bất lực và tiêu ma nhanh chóng. Lúc đó, cái gì cần lột
trần mới thực phơi ra trước cả và thiên hạ.
Vì thế, dù có dè dặt, mỗi chúng ta hãy lựa cho mình: hoặc
là, cam tâm làm nô lệ cho hư ngụy – tất nhiên chúng ta nuôi dưỡng con cái mình
trong tinh thần dối trá không phải vì đó là bản tính của chúng ta, mà chẳng qua
là để kiếm ăn nuôi gia đình – hoặc là rũ sạch mọi sự dối trá làm một người
lương thiện xứng đáng được con cái và người đồng thời kính trọng.
Con đường của chúng ta là không tự nguyện ủng hộ bất kì sự
dối trá nào. Khi chúng ta đã biết bản chất của hư ngụy ở đâu, thì chúng ta mỗi
người sẽ biết cách nhìn ra đâu là dối, đâu là thật.
Và từ đó trở đi chúng ta sẽ:
- bằng mọi cách không viết, kí, hay in một lời nào chúng ta cho là bóp méo sự thật;
- không nói những lời như thế, dù là nói chuyện riêng hay nói trước đông người, tự ý mình hay theo ý người khác, dù làm công tác cỗ vũ, dạy học, giáo dục hay đóng trò trên sân khấu;
- không mô tả, cổ vũ, hay truyền đi một ý tưởng nào chúng ta thấy rõ ràng là sai hay bóp méo sự thật, dù bằng hội hoạ, điêu khắc, nhiếp ảnh, khoa học kỹ thuật hay âm nhạc;
- không trích lời người khác nói hoặc viết mà không đặt lời trích vào ngữ cảnh, để lấy lòng ai đó, hay để lót đường cho mình, hay để thành công trong công việc nếu mình không hoàn toàn đồng ý với ý tưởng trích dẫn, hoặc nếu ý trích dẫn đó không phản ánh chân thực bản chất vấn đề;
- không để cho mình bị ép phải dự những cuộc biểu dương hay hội họp nào trái với sở thích hay ý nguyện mình, không cầm hoặc giương lên những tiêu ngữ hay biểu ngữ nào mình không hoàn toàn chấp nhận;
- không giơ tay biểu đồng tình cho một đề xuất mà ta không thành thật tán đồng, không bầu cho người mình cho không xứng đáng hay đáng ngờ về tài năng, dù bầu công khai hay bí mật;
- không để cho mình bị lôi tới những cuộc họp mà mình đoán người ta sẽ bức mình thảo luận hoặc bóp méo một vấn đề;
- lập tức bước ra khỏi những cuộc họp, hội nghị, thuyết trình, biểu diễn, chiếu phim nếu nghe thấy diễn giả nói láo, rêu rao những rác rưởi ý thức hệ, hoặc những lời tuyên truyền lố bịch;
- không đóng góp hoặc mua những báo chí bóp méo thông tin hoặc giấu giếm những sự thật hiển nhiên.
Tất nhiên là chúng ta chưa liệt kê hết mọi biến thái hư
ngụy cần phải liệt kê. Nhưng người nào thanh luyện mình sẽ nhờ lương tâm trong
sạch mà phân biệt được chân ngụy.
Những người chọn con đường này ban đầu cuộc sống sẽ rất
thay đổi. Có người bị mất việc. Những người trẻ muốn sống chân thật, thì những
việc như thế này sẽ làm cho đời thanh xuân của họ ra phức tạp, vì khóa học bắt
buộc nào cũng nhét toàn dối trá, không thể không chọn lọc.
Nhưng không có lối đi nào dễ dãi hơn cho người muốn làm
người lương thiện. Ngày nào chúng ta cũng có người phải đối diện ít nhất là một
trong những tình huống trên, cho dù là trong những ngành khoa học kĩ thuật vô
thưởng vô phạt dễ tìm được chỗ nương náu nhất. Hoặc là chân thật, hoặc là hư
ngụy: một đường đi tới tự do tinh thần, một đường đi tới nô lệ tinh thần.
Còn những kẻ không đủ dũng khí bảo vệ linh hồn mình– các
người chớ vin vào mấy quan điểm ‘tiến bộ’ của mình mà kiêu ngạo, chớ huyênh
hoang mình là hàn lâm học sĩ, là nghệ sĩ nhân dân, là yếu nhân có nhiều công
trạng, hay là đại tướng – các người hãy tự nói với mình: Mình thà ở lại đàn làm
một thằng hèn. Sao cũng được, miễn no bụng ấm lưng thì thôi.
Lối phản kháng này tuy nhu nhược nhất trong mọi lối phản
kháng cũng không phải là dễ. Tất nhiên là dễ hơn tự thiêu hay tuyệt thực: lửa
sẽ không dìm thân anh, mắt anh không bị nung cho nổ ra, và gia đình anh sẽ
không lúc nào thiếu cơm ăn nước uống.
Một dân tộc vĩ đại ở châu Âu, dân Tiệp Khắc, họ bị chúng ta
phản bội và lừa dối, chẳng là họ đã cho chúng ta thấy nếu trong lồng ngực có
một trái tim cao thượng thì tấm ngực mỏng manh kia có thể đứng lên chống lại xe
thiết giáp đấy sao?
Anh bảo làm thế không dễ? Nhưng trong mọi cách thì cách đó
là dễ nhất. Cách đó có thể nguy tới tánh mạng, nhưng muốn cứu linh hồn thì
không còn cách nào khác. Phải, con đường đó không phải là con đường dễ đi.
Nhưng mà có nhiều người, rất nhiều nữa là khác, năm này qua năm nọ đã theo đuổi
lí tưởng ấy, chỉ vì họ lấy chân thật làm lẽ sống.
Cho nên anh không phải là người đầu tiên chọn đi đường này,
anh chỉ gia nhập dòng người đã dấn thân vào đó. Nếu chúng ta nâng đỡ nhau và
sát cánh nhau thì con đường này sẽ dễ đi và ngắn bớt lại. Nếu chúng ta đông tới
hàng ngàn người thì bọn chúng sẽ không làm gì được chúng ta. Nếu chúng ta lên
tới hàng vạn người thì đất nước này sẽ khoác bộ mặt mới đến mức chúng ta không
còn nhận ra nữa. Nếu chúng ta khiếp nhược quá, thì đừng trách người ta đàn áp
mình mãi.
Chính chúng ta đang tự mình đàn áp mình đấy. Lúc đó thì hãy
khom lưng xuống nữa, hãy rên xiết nữa, và đợi tới ngày những người anh em của
chúng ta, các nhà sinh học, tìm ra cách đọc được tư tưởng của chúng ta, một thứ
tư tưởng vô giá trị và tuyệt vọng.
Và nếu thậm chí đã chọn con đường yên thân mà chúng ta vẫn
rơi vào chỗ cùng khốn, thì chúng ta đúng là đồ bỏ đi, không còn cách gì cứu vớt
được. Lúc đó, chúng ta đáng dành cho những lời khinh bỉ này của Pushkin:
