Phải Chăng Việt Nam Đang Chuyển Trục Sang Hoa Kỳ?

Tác giả: Carl Thayer
Người dịch: Trần Văn Minh

Trong một hành động chưa từng có, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ thăm Hoa Kỳ.

Nguyễn Phú Trọng, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam, sẽ đến thăm Washington từ ngày 6-9 tháng 7 để kỷ niệm hai mươi năm bình thường hóa quan hệ ngoại giao giữa nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam và Hoa Kỳ.

Chuyến thăm của ông Trọng là chưa từng có bởi vì nó đánh dấu lần đầu tiên một nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam sang thăm Hoa Kỳ chính thức.

Nguồn tin ngoại giao cho biết, Việt Nam đã vận động cho chuyến thăm này và một điểm khúc mắc là thể thức đón tiếp. Phía Việt Nam muốn Tổng Bí thư Trọng được Tổng thống Barack Obama đón tiếp tại Tòa Bạch Ốc. Điều này nảy ra vấn đề về thể thức đón tiếp vì Tổng Bí thư Trọng không có đối tác tương ứng trong hệ thống chính trị của Mỹ.

Các phương tiện truyền thông đưa tin rằng Tổng Bí thư Trọng sẽ được Phó Tổng thống Joe Biden đón tiếp tại Tòa Bạch Ốc và Tổng thống Barack Obama sẽ tham gia vào các cuộc thảo luận. Có tin đồn rằng ông Trọng có thể sẽ gặp bà Hillary Clinton.

Năm 2013, Tổng thống Obama và người đồng cấp của Việt Nam là ông Trương Tấn Sang đã ký Hiệp định Đối tác Toàn diện. Đây là tài liệu khung quan trọng cho quan hệ song phương. Đầu năm nay, Bộ trưởng Quốc phòng Ashton Carter đã ký Tuyên bố Tầm nhìn chung tại Hà Nội với đối tác là Đại tướng Phùng Quang Thanh, đã đặt ra mười hai lĩnh vực hợp tác quốc phòng trong tương lai.

Cuộc gặp mặt của 2 ông Obama – Trọng rất quan trọng vì cả hai nhà lãnh đạo sẽ rời nhiệm sở trong năm tới. Bất cứ sự hiểu biết nào đạt được trong chuyến thăm của ông Trọng sẽ đặt nền móng cho quan hệ Mỹ-Việt, trong khi tiến trình thay đổi lãnh đạo đang diễn ra ở cả hai nước.

Việt Nam dự kiến sẽ tổ chức Đại hội đảng toàn quốc lần thứ 12 vào đầu năm 2016. Đại hội này sẽ thông qua văn bản chính sách chiến lược quan trọng cho 5 năm tới. Nổi bật kể từ cuộc khủng hoảng giàn khoan dầu HD 981 từ tháng 5 tới tháng 7 năm ngoái, một số ủy viên Bộ Chính trị đảng Cộng sản đã đến thăm Mỹ, gồm ông Phạm Quang Nghị (bí thư thành ủy TP Hà Nội) và Trần Đại Quang (Bộ trưởng Bộ công an).

Dự kiến, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng sẽ thực hiện một chuyến thăm bên lề tới Washington sau khi xuất hiện tại cuộc họp thường niên của Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc ở New York. Nguyễn Sinh Hùng, Chủ tịch Ủy ban Thường vụ Quốc hội Việt Nam cũng có thể thực hiện một chuyến thăm, theo tin đồn.

Các nhà phân tích nước ngoài, trong một nỗ lực làm cho hệ thống quyết định chính sách mơ hồ của Việt Nam có ý nghĩa, đã thừa nhận sự tồn tại của cánh bảo thủ và cải cách trong Bộ Chính trị. Tổng Bí thư Trọng thường được mô tả như là một nhà bảo thủ, giáo điều, ủng hộ mối quan hệ thân mật với Trung Quốc. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng được xem như một nhà cải cách, đang tìm kiếm quan hệ kinh tế gần gũi hơn và có thể là an ninh với Hoa Kỳ. Ông Dũng được đồn đoán đang mưu tìm vị trí Tổng Bí thư đảng tại Đại hội toàn quốc năm 2016.

Có vẻ như sự sắp xếp giữa các phe phái trong Bộ Chính trị mờ ảo và phức tạp hơn. Bản chất cá nhân đóng một vai trò quan trọng. Ví dụ, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, một đối thủ của ông Dũng, được cho là về phe với ông Trọng. Ông Sang thường được đặt vào phe thân Trung Quốc. Nhưng các nhà ngoại giao phương Tây biết rõ về ông Sang, cho rằng ông có thể rất không ưa Trung Quốc.

Việt Nam không thể chọn láng giềng và một châm ngôn muôn đời của chính sách an ninh quốc gia Việt Nam là tránh có những căng thẳng thường trực trong quan hệ với Trung Quốc. Việt Nam theo đuổi cách tiếp cận đa phương trong quan hệ với các nước lớn, điều này gồm không chỉ với Trung Quốc và Hoa Kỳ mà còn với Nga, Ấn Độ và Nhật Bản.

Nhưng với nguyên tắc này, ít nhất hai câu hỏi lớn nảy sinh trong việc phát triển mối quan hệ chặt chẽ với Hoa Kỳ: Phản ứng của Trung Quốc sẽ là gì? Và có thể tin đươc Mỹ sẽ thực hiện đầy đủ các cam kết của họ? Nỗi sợ hãi lớn nhất của các nhà phân tích an ninh quốc gia Việt Nam là Trung Quốc và Hoa Kỳ có thể đến gần với nhau hơn trong sự trả giá của Việt Nam.

Điều này diễn ra như thế nào trong quan hệ với Hoa Kỳ? Việt Nam cần tiếp cận với thị trường Mỹ, nơi mà Việt Nam có thặng dư thương mại khổng lồ. Điều này giúp cân bằng sự thâm hụt thương mại rất lớn với Trung Quốc. Nhưng những người có quan điểm Việt Nam nên tăng cường hợp tác quốc phòng và an ninh với Hoa Kỳ bị chống lại bởi những người cho rằng Hoa Kỳ tìm cách lật đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, bằng cách sử dụng nhân quyền và tự do tôn giáo như là đòn bẩy để thúc đẩy “diễn biến hòa bình”, để biến nhà nước độc đảng thành một nước dân chủ đa đảng.

Những đảng viên lo sợ phản ứng của Trung Quốc trước sự gia tăng quan hệ Mỹ-Việt lớn tiếng hỏi các đảng viên phía bên kia, là những người ủng hộ [quan hệ] gần hơn với Mỹ: Mỹ đã làm gì cho Việt Nam? Họ tự trả lời câu hỏi bằng cách chỉ ra sự phân biệt đối xử của Mỹ trong chuyện mua bán vũ khí và những gì họ cảm nhận như là sự thất bại trong việc giải quyết “di sản chiến tranh” – chất độc Da cam (nhiễm độc dioxin) và xử lý bom mìn chưa phát nổ. Hai vấn đề này đã được đề cập nhiều lần trong Tuyên bố Tầm nhìn chung Mỹ-Việt.

Nói cách khác, Hoa Kỳ phải chứng minh ý định tốt của mình bằng cách loại bỏ tất cả các hạn chế của Quy định về Buôn bán Vũ khí Quốc tế (ITAR) trong việc bán vũ khí cho Việt Nam. Hiện nay, chính sách của Mỹ là bán vũ khí có tính chất phòng thủ cho Việt Nam – chủ yếu liên quan đến an ninh hàng hải và xây dựng năng lực cho Cảnh sát biển Việt Nam – trên cơ sở từng trường hợp cụ thể. Trong khi Mỹ đang giải quyết các điểm nóng của chất độc Da cam và hỗ trợ trong việc xử lý các vật liệu chưa nổ, một số đảng viên muốn nhìn thấy những nỗ lực này được đẩy mạnh và tài trợ nhiều hơn.

Những vấn đề này nổi lên trong chuyến thăm của ông Carter đến Hà Nội. Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam kêu gọi kết thúc tất cả các hạn chế về việc bán vũ khí và tách việc bán vũ khí ra khỏi các vấn đề nhân quyền. Tuy nhiên, Việt Nam đã phóng thích Lê Thanh Tùng, một nhà đấu tranh nổi bật, vào đêm trước chuyến thăm của Tổng Bí thư Trọng, như một món quà rẻ tiền cho Hoa Kỳ.

Chuyến viếng thăm của Tổng Bí thư Trọng tới Washington và cuộc gặp Tổng thống Obama sẽ được Việt Nam hiểu như công nhận vai trò của Đảng Cộng sản Việt Nam trong hệ thống chính trị của Việt Nam. Chuyến thăm của ông Trọng sẽ đặt tiền lệ cho những chuyến thăm trong tương lai của các lãnh đạo đảng từ Việt Nam. Với mức độ nhất định, chuyến thăm của ông Trọng sẽ trấn an giới bảo thủ trong đảng – nếu Hoa Kỳ đang tìm cách lật đổ chế độ độc đảng của Việt Nam bằng “diễn biến hòa bình” thì tại sao Tổng thống Obama đón tiếp Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam?

Các chuyến thăm của Tổng Bí thư Trọng và các ủy viên Bộ Chính trị khác đến Hoa Kỳ sẽ giúp họ đánh giá lộ trình tương lai của mối quan hệ song phương và quan trọng hơn, sự đánh giá của họ về việc liệu có thể tin tưởng Mỹ là một đối tác đáng tin cậy hay không. Những đánh giá này sẽ được đưa vào văn bản chính sách chiến lược quan trọng, sẽ được soạn thảo và phê duyệt bởi Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 12.

Hai kết quả chính của cuộc họp giữa ông Trọng và Obama có khả năng định hình con đường tương lai mối quan hệ song phương: cam kết của Việt Nam với Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương và thỏa thuận hướng về phía trước và dần dần gia tăng thương mại quốc phòng (với việc loại bỏ tất cả các hạn chế còn lại của ITAR). Việt Nam cũng sẽ hài lòng nếu Tổng thống Obama tuyên bố rằng ông sẽ thực hiện cam kết trong những ngày đầu rằng ông sẽ cố gắng làm hết sức để đến thăm Hà Nội trước khi chấm dứt nhiệm kỳ.

Diplomat (06-07-2015)