Hoa Kỳ: Sau 367 năm Chữ Quốc Ngữ
được vinh danh trọng đại.
* 3 niềm tự hào lớn nhất của Dân tộc Việt Nam được nhắc nhở bởi Cơ Sở Văn Hóa Đông-Phương.
Chúng ta cám ơn người đặt ra chữ Quốc Ngữ, chúng ta cám ơn các
nhà truyền giáo với các bệnh viện, trường học, trại mồ côi và những công
tác bác ái, từ thiện, rao truyền tình bác ái, huynh đệ trên đất nước
chúng ta. Người Pháp xâm lăng chúng ta, cai trị chúng ta... nhưng quân
xâm lăng khác với các nhà truyền giáo. Cùng đi trên một chuyến tàu đến
nước ta, nhưng mỗi người một mục đích khác nhau. Chúng ta không vì thù
ghét quân xâm lăng, quân cướp nước mà thù ghét luôn những nhà truyền
giáo, những người đã tặng cho dân tộc chúng ta Chữ Quốc Ngữ...
Thi văn sĩ Quốc Nam trong Diễn Văn khai mạc Đại Lễ Văn Hóa Tạ Ơn. Photo by Mạnh HIền.
WESTMINSTER (TMN News).-
Đại Lễ Văn Hóa “Tạ Ơn những người khai sinh Chữ Quốc Ngữ VN” đã diễn ra
trọng thể tại Hội Trường 1500 ghế của Waner School đường Newland, thủ
đô tị nạn Westminster, miền Nam California. Sân khấu được trang trí lộng
lẫy, với phông Giáo sĩ Đắc Lộ vĩ đại giữa sân khấu, và hình tượng Giáo
sĩ cao 15 feet dựng bên cánh trái sân khấu + 2 biểu ngữ dài 18 feet bên
cánh phải ghi hàng chữ:
- Tạ ơn các giáo sĩ Tây Phương & những học giả Việt đã góp công làm đẹp Chữ Quốc Ngữ tuyệt vời từ thế kỷ XVII tới ngày nay.
- Tưởng
niệm 10 ngàn quân dân VNCH đã hy sinh ở chiến trường An Lộc 93 ngày
đêm tử chiến với VC, để Saigon khỏi bị tắm máu năm 1972.
Nhà
báo Bùi Quốc Hùng điều khiển Phần chào cờ Việt-Mỹ. Trong phút mặc niệm,
ông Hùng đã kêu gọi mọi người tưởng niệm tất cả Quân-Dân-Cán-Chính miền
Nam đã hy sinh mạng sống cho Chánh Nghĩa Tự Do suốt 20 năm cuộc đấu
tranh Quốc-Cộng, đặc biệt cầu nguyện cho 10 ngàn quân dân VNCH đã mạng
vong ở trận chiến An-Lộc để ngăn chặn được bộ đội VC khỏi tắm máu Saigon
năm 1972.
Nhạc
sĩ/Ký giả Nguyên Hà đã giới thiệu một số nhân vật quan trọng hiện diện
tại hội trường. Phái viên chúng tôi ghi nhận quý vị lãnh đạo Tôn Giáo có
Hoà Thượng Thích Minh Tuyên (Phó Pháp Chủ kiêm Viện Trưởng Viện Hành
Đạo Giáo Hội Phật Giáo Tăng Già Khất Sĩ Thế Giới), Mục sư Nguyễn Xuân
Hồng (Chủ Tịch Hội Đồng Liên Tôn Việt Nam tại Hoa Kỳ), Linh mục Nguyên
Thanh (cựu Tuyến Úy Sư Đoàn Thủy Quân Lục Chiến QLVNCH), nhị vị Chủ Tịch
của 2 Câu Lạc Bộ hoạt động văn hóa VN thành công
nhất tại Hoa Kỳ là Giáo sư/Tiến Sĩ Phạm Thị Huê (CLB Hùng Sử Việt)
& Nhạc sĩ/BS Nha Khoa Cao Minh Hưng (CLB Tình Nghệ Sĩ); Bác sĩ
Nguyễn Chí Vỹ (Hội Trưởng Hội Tây Sơn Bình Định Nam California), Giáo sư
Trần Huy Bích, Bác sĩ Dương Quang Đạt, nhà hoạt động cộng đồng Tami Lê (Vietnamese American Community Center of CA), nhà báo Kiều Mỹ Duyên (Tác giả bút ký “Chinh chiến điêu linh”), nhà truyền thông kỳ cựu Như Hảo (Giám Đốc Mẹ VN FM Radio), Ông Mai Nguyễn MS/PE (Tổng Thư Ký Liên Trường VN Nam California) & phu nhân, nữ tác giả Vũ Thùy Nhân (Chủ Tịch Trung Tâm Văn Bút Miền Tây Nam Hoa Kỳ), nữ
sĩ Dương Hồng Anh, Tác giả Lê Thị Việt Nam, nữ thi sĩ Ngô Thy Vân &
phu quân, ký giả Văn Lan, phóng viên truyền hình Mỹ Linh, cựu Trung Tá
Phạm Minh Đức (Khóa 16 Võ Bị Dalat), nhiếp ảnh gia Mạnh Hiền, cô Kiều
Quan (Hội Trưởng Hội Đồng Hương Cần Giuộc), ký giả lão thành Trần Đông
Phương), Đại
DiệnTrường Việt Ngữ Cộng Đoàn Công Giáo VN Costa Mesa; Quý Vị đến từ xa
là bà Nguyễn Thị Ngọc Cẩm (Hội Trưỡng Hội Phụ Nữ Mê Linh tiểu bang
Washington), nữ văn sĩ Phong Thu (Washington, DC), thi sĩ/tác giả Cù Hòa
Phong (Texas) v.v…
Trong
diễn văn khai mạc, thi văn sĩ Quốc Nam (Chủ Tịch HĐQT Cơ Sở Văn Hóa
Đông Phưong, kiêm Tổng Giám Đốc Global Saigon HD Radio) sau khi chào
mừng mọi người yêu Ngôn Ngữ Việt hiện diện, ông đã nêu lên 3 niềm tự hào
lớn nhất của Dân Tộc VN từ cổ chí kim gồm:
1) Đầu
tiên là vào thế kỷ thứ nhất sau Công Nguyên, Hai Bà Trưng đã đánh đuổi
quân Đông Hán ra khỏi lãnh thổ nước Nam. Hai Bà chính là "Vua Bà" đầu
tiên trong dòng lịch sử nhân loại.
2)
Thứ Hai, kể từ Thế kỷ thứ 17, một nhóm giáo sĩ Tây Phương đã khai sinh
Chữ Quốc Ngữ VN bằng mẫu tự La Tinh. Nhờ vậy, dân tộc chúng ta đã qua
mặt các quốc gia lớn như Tầu, Nhật, Đại Hàn v.v...
3) Thứ Ba , riêng VNCH trong hơn 20 năm đấu tranh Quốc-Cộng, Quân Cán
Chánh VNCH chiến thắng bộ đội VC đông gấp hơn 4 lần với đầy đủ xe tăng
đại pháo tại chiến trận An Lộc ngày 7 tháng 7 năm 1972. Trân này gần 10
ngàn quân dân Miền Nam đã hy sinh mạng sống trong 93 ngày đêm tử chiến,
để cứu vãn thủ đô Saigon tránh khỏi cuộc tắm máu tromg mùa hè 1972. Trận
An Lộc đã được công luận Tây Phương so sánh với 2 trận chiến lớn Verdun
& Stalingrad của 2 kỳ đệ nhất & đệ nhị thế chiến, trong khi
nhóm sử gia Hoa Kỳ so sánh trận chiến An Lộc với trận Saratoga &
trận Gettyburg trong cuộc nội chiến Hoa Kỳ. Xét như vậy, QLVNCH được coi
là một trong những Quân Đội hàng đầu thế giới. Đó chính là niềm hãnh
diện vô biên của VNCH được mọi người Việt trong & ngoài nước hiện
nay mến mộ.
3 MCs chuyên nghiệp thay nhau giới thiệu 20 tiết mục của Đại Lễ Văn Hóa Tạ Ơn. Hình từ trái qua phải: Hồng Tứ, Khánh Hoàng & Mỹ Lan. Photo by Mạnh Hiền.
Ba
MCs giới thiệu các tiết mục của Đại Lễ Văn Hóa Tạ Ơn thực nhịp nhàng và
duyên dáng, gồm: nữ ca sĩ Mỹ Lan, cùng 2 MCs trẻ chuyên nghiệp là Khánh
Hoàng & Hồng Tứ.
Nhạc
sĩ/BS Nha Khoa Cao Minh Hưng (Chủ Tịch CLB Tình Nghệ Sĩ) ngỏ đôi lời
trước cử tọa về các tà áo dài VN trong Fashing Show "Áo Dài Quê Hương".
Photo by Mạnh Hiền.
20
tiết mục văn nghệ phụ diễn được cử tọa nhìn nnận là mới lạ và đặc sắc.
Câu Lạc Bộ Tình Nghệ Sĩ qua 3 màn ca nhạc và diễn xuất đầy sáng tạo,
gồm: Hào Khí Việt Nam của Holy Thắng, Việt Nam ơi VN ơi của Anh Bắng
& Cao Minh Hưng + Fashing show “Áo Dài Quê Hương”; Vũ Đoàn Việt Cầm
với 2 vũ khúc tuyệt vời là Mẹ Âu Cơ & Thương Ca VN.
Ban Tứ Ca Hùng Việt đồng ca 2 nhạc phẩm mới: Chữ Quốc Ngữ VN Sáng Ngời & Tạ ơn Giáo sĩ Đắc Lộ.
Hình từ trái qua phải: Các ca sĩ Đào Anh Tuấn, Mai Ngọc Khánh, Dạ Lan & Dana. Photo by Mạnh Hiền.
Ban
tứ ca Hùng Việt gồm Mai Ngọc Khánh, Đào Anh Tuấn, Dạ Lan & Dana
trình diễn 2 nhạc phẩm mới được cử tọa hoan nghênh nồng nhiệt là Chữ
Quốc Ngữ VN Sáng Ngời của Nguyên Hà & Quốc Nam và Tạ Ơn Gío Sĩ Đắc
Lộ của Nhật Hạnh & Quốc Nam.
Song
ca nhạc phẩm “Trả Lại Cho Dân” trình diễn bởi Mỹ Lan & Nguyễn Tiến
Dũng gây rúng động hội trưòng. Phần đơn ca chỉ có 3 ca sĩ trĩnh diễn là
Như Mai, Khánh Hoàng & ca nhạc sĩ Nhật Hạnh (đến từ Texas).
Vũ khúc "Mẹ Âu Cơ" của Vũ đoàn Việt Cầm. Photo by Mạnh Hiền.
Hai
diễn giả thuyết trình ngắn gọn về “Ngôn Ngữ Việt Nam” là Giáo sư/cựu
Dân Biểu Quốc Hội VNCH Nguyễn Lý Tưởng (nguyên Tổng Thư Ký Hội Sử Học
VN) và nhà biên khảo lích sử Phạm Trần Anh.
Bản ca vũ nhạc "Hào Khí Việt Nam" do CLB Tình Nghệ Sĩ trình diễn. Photo by Mạnh Hiền.
Bài
nói chuyện của GS Tưởng dài hơn 15 phút đã được cử toạ chăm chú lắng
nghe. Nhật báo Người Việt số xuất bản ngày 11 tháng 7/2018 cũng ghi nhận: GS
Nguyễn Lý Tưởng, qua những tham khảo lịch sử Việt Nam và thế giới, với
chủ đề “Alexandre de Rhodes và chữ Quốc Ngữ”, đã nói “Mặc dù ông
Alexandre de Rhodes là tác giả của hai tác phẩm tiếng Việt đầu tiên là
tự điển ‘Việt-Bồ-La’ và quyển ‘Phép Giảng Tám Ngày’, nhưng việc hình
thành chữ Quốc Ngữ không phải là công trình của một cá nhân ông, mà do
nhiều người và đã trải qua một thời gian dài từ giữa thế kỷ 17 đến giữa
thế kỷ 19, và khoảng 200 năm mới hoàn chỉnh như ngày nay.
Hòa
Thượng Thích Minh Tuyên (Phó Pháp Chủ Giáo Hội Phật Giáo Tăng Gia Khất
Sĩ Thế Giớì, kiêm Viện Trưởng Viện Hành Đạo Giáo Hội Phật Giáo Tăng Già
Khát Sĩ Thế Giới) phát biểu trong Đại Lễ Văn Hóa Tạ Ơn. Photo by Mạnh Hiền.
Hòa
Thượng Thích Minh Tuyên, vị quan khách danh dự duy nhất phát biểu trong
Đại Lễ, đã khen ngợi Nhóm Tổ Chức làm một Chương Trình về Ngôn Ngữ Việt
Nam đúng lúc và đầy ý nghĩ. Ngài cúi đầu cảm
ơn các giáo sĩ tiền phong, giáo sĩ Đắc Lộ đã góp công để phát triển
tiếng Việt, và cho tới ngày nay là công trình tập thể của toàn thể người
Việt thàng mấy trăm năm qua”.
Nữ danh ca Như Mai đã trình diễn 2 nhạc phẩm tuyệt vời: Tình Ca & Quê Hương tuổi thơ tôi. Photo by Mạnh Hiền.
Kết
thúc Đại Lễ Văn Hóa Tạ Ơn là Nữ tiến sĩ dược khoa Tina Quách (Đồng
Trưởng Ban Tổ Chức) nói đôi lời cảm tạ đến Quý đồng hương hiện diện và
tất cả Quý Vị khắp thế giới, cùng với Đại Lễ hôm nay gởi lời cám ơn muôn
màng đến Cố Giáo sĩ Đắc Lộ. Ngay sau đó, toàn thể Ban Tổ Chức và hơn 50
nam nữ nghệ sĩ góp mặt trong Chương Trình đã đồng ca nhạc phẩm "Việt
Nam quê hương ngạo nghễ" của Nguyễn Đức Quang, để khép lại Đại Lễ kéo
dài 3 tiếng đồng hồ giữa thời tiết nóng nực 104 độ F.
Nữ tiến sĩ Tina Quách kết thúc Đại Lễ với nhạc phẩm "VN Quê Hương Ngạo Nghễ". Photo by Mạnh Hiền.
Dư luận
chung cho rằng Đại Lễ văn hóa Tạ Ơn những người khai sinh Chữ Quốc Ngữ
VN ngày 7 tháng 7 năm 2018, đã nêu bật được một nhân vật quan trọng nhất
của sự hình thành Chữ Quốc Ngữ VN cách dây 367 năm. Chương trình Đại Lễ
này đã được những người Việt ghi nhận là 20 tiết mục đều xuất sắc, và
hấp dẫn cử tọa từng phút giây trình diễn.
Nữ ca nhạc sĩ Nhật Hạnh trình bày nhạc phẩm "Khúc hát mộng thường" do chính cô sáng tác. Photo by Mạnh Hiền..
Tất
cả các diễn bến của Đại Lễ này đều được thu hình & âm thanh bởi
Nhóm làm film chuyên nghiệp Phạm Thái Video, LLC. Âm thanh đảm trách bởi
Quốc-Toản Recording Studio; ánh sáng điều động bởi Rich’s Event
Lighting; trang trí sân khấu & 2 hình tượng Giáo sĩ Đắc Lộ to lớn
đặc trách bởi Công ty Final Arts.
Một góc Hội Trường Warner tại City of Westminster. Photo by Mạnh Hiền.
Được
biết “project” nêu trên sáng lập bởi Đông-Phương Foundation, một cơ sở
văn hóa sinh hoạt liên tục từ năm 1976 tới ngày nay. Hai đồng Chủ Tịch
sang lập là cố họa sĩ kiêm điêu khắc gia Phạm Thông (người tạc pho tượng
Đức Trần Hưng Đạo chỉ xuống dòng sông Saigon năm 1972, qua nhiều thế hệ
vẫn còn đứng sừng sững tại bến Bạch Đằng) và thi văn sĩ Quốc Nam.
Ban Cố Vấn và Ban Tổ Chức Đại Lễ Văn Hóa vinh danh cố Giáo sĩ Alexandre De Rhodes gồm 7 nhân vật sau đây:
· Đồng
Trưởng Ban Tổ Chức: Thi văn sĩ Quốc Nam & Tiến sĩ dược khoa Tina
Quách; Tổng Thư Ký: Nhạc sĩ/Ký giả Nguyên Hà;Thủ Quỹ: Bà Võ Ngọc Hoa
(Hội Trưởng Hội Phụ Nữ Người Việt Quốc Gia miền Nam California);
· Ban
Cố Vấn: Giáo sư/Tiến sĩ Phạm Thị Huê; Nhạc sĩ/BS Nha khoa Cao Minh
Hưng; Luật sữ Nguyễn Văn Giỏi (Đồng sáng lập Tượng Đài Chiến Sĩ Việt-Mỹ
Westminster); Frances Nguyễn Thế Thủy, MBA (Ủy Viên Giáo Dục City of
Westminster).
Alexandre de Rhodes
và chữ Quốc Ngữ.
(Bài phát biểu của GS Nguyễn Lý-Tưởng trong Đại Lễ Văn Hóa Tạ Ơn)
Kính thưa quý vị,
Trước
hết, tôi xin cám ơn nhà truyền thông Quốc Nam và Ban Tổ Chức cho phép
tôi được phát biểu về đề tài "Alexandre de Rhodes và chữ Quốc Ngữ" trước
quý vị trong Hội Trường này, ngày hôm nay.
Đề tài của tôi trình bày có hai phần:
(1)
Về cuộc đời hoạt động của Alexandre de Rhodes, người được xem là có
công trong việc hình thành chữ Quốc Ngữ mà chúng ta sử dụng ngày hôm nay
(2) Tiến trình hình thành chữ Quốc Ngữ theo mẫu tự la tinh...
Thời
gian trinh bày trong vòng 15 phut nên nội dung chỉ giới hạn trong phạm
vi Alexandre de Rhodes và chữ Quốc Ngữ (thời khai sinh) chứ không nói
rộng ra về nhiều lãnh vực khác liên quan đến chữ quốc ngữ (trong phạm vi
văn học cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20)
Kính thưa quý vị,
Trước khi giới thiệu phần tài liệu có liên quan đến hai vấn đề nêu trên, chúng tôi xin đặt câu hỏi: Chữ Quốc Ngữ là gì? Chúng ta hiểu "chữ Quốc Ngữ" như thế nào?
Thi
sĩ Tản Đà, được xem là thi bá vào những năm đầu thế kỷ 20, đã hô hào
người Việt Nam chúng ta phải học "Chữ Quốc Ngữ" và ông đã gọi Chữ Quốc
Ngữ theo mẫu tự la tinh mà ngày nay chúng ta đang sử dụng là "chữ nước
ta" nghĩa là chữ của người Việt Nam chúng ta để phân biệt với chữ Hán là
chữ của người Tàu (người Hoa) mà tổ tiên chúng ta hàng ngàn năm đã sử
dụng. Tản Đà gọi chữ Quốc Ngữ hiện nay là "chữ nước ta", là "chữ của
người Việt Nam" và tất nhiên "chữ Hán" không phải là chữ của người Việt
Nam, đó là chữ của người Hoa, người phương Bắc, người Tàu, mà ai cũng
biết.
Vậy,
trước khi có chữ Quốc Ngữ theo mẫu tự la tinh mà chúng ta đang sử dụng
thì tổ tiên chúng ta có một thứ chữ nào khác (không phải là chữ Hán) hay
không?
Tôi
xin trả lời dứt khoát là không có (hay nói cách khác là chúng ta chưa
tìm ra được bằng chứng chắc chắn đã có một thứ chữ nào khác ngoài chữ
Hán được gọi là "chữ nước ta"). Chữ Nôm xuất hiện thời nhà Trần là một
thứ chữ được mượn từ chữ Hán, một thứ chữ do nhiều chữ Hán ghép lại, rất
rắc rối và chưa được thống nhất. Muốn đọc được chữ Nôm thì phải học chữ
Hán trước. Các triều đại Việt Nam đã dùng chữ Hán là văn tự chính thức
để dạy cho dân, để thi cử, để viết sách vở, ghi chép lịch sử và văn tự
có giá trị luật pháp (nghĩa là văn tự viết bằng chữ Hán mới có giá trị
luật pháp: ví dụ viết một giấy vay nợ, viết một giấy bán nhà cửa, đất
ruộng, bán trâu bò,v.v...đều phải viết bằng chữ Hán...Các công văn, giấy
tờ, thông báo,v.v. nói chung là giấy tờ hành chánh từ vua quan phổ biến
cho dân hay từ dân trình bày lên vua quan,v.v...đều viết bằng chữ Hán.
Dân học chữ Hán, thi cử bằng chữ Hán...Nhà nước tuyển chọn nhân tài ra
làm việc trong bộ máy hành chánh của quốc gia (xưa gọi là làm quan giúp
dân, giúp nước) đều căn cứ theo trình độ chữ Hán của người đó.
Ông
Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1889-1939) là một nhà Nho, học chữ Hán, viết
văn, làm thơ bằng chữ Hán, lều chõng đi thi, bài thi phải viết bằng chữ
Hán...Khoa thi cuối cùng tại Miền Bắc vào những thập niên đầu của thế kỷ
20 , ông không đậu được cử nhân. Lúc đó phong trào học chữ quốc ngữ,
nhà nước mở trường dạy chữ Quốc Ngữ, ông học chữ Quốc Ngữ (theo mẫu tự
la tinh), ông bắt đầu viết văn, làm thơ bằng chữ Quốc Ngữ, (bút hiệu Tản
Đà 1916) ông hô hào học chữ Quốc Ngữ. Người chịu khó học, chỉ vài tuần
là đọc được; đọc được thì viết được, chữ gì cũng viết được, viết theo
lối phiên âm, đồng âm mà khác nghĩa. Nhưng người Việt Nam chúng ta đều
hiểu được hết. Nó khác với chữ Hán mà ông Tản Đà đã bỏ ra cả chục năm
mới đọc được, viết được, hiểu được, vì mỗi chứ viết khác nhau, đồng âm
mà dị nghĩa. Công phu học chữ Hán đến ngoài 20 tuổi mà đi thi không đậu.
Bây giờ, ông học chữ Quốc Ngữ, thấy học quá nhanh, quá tiện lợi cho
người Việt Nam chúng ta, nên ông hô hào:
"Chữ Quốc Ngữ,
Chữ Nước ta
Con cái nhà
Đều phải học..."
Kính thưa quý vị,
Vừa
rồi, tôi đã nói về ý nghĩa chữ Quốc Ngữ theo định nghĩa của Ông Tản Đà
Nguyễn Khắc Hiếu mà ai cũng đồng ý đó là chữ nước ta, chữ của người Việt
Nam. Vậy ai là người đã đặt ra chữ Quốc Ngữ mà chúng ta đang sử dụng
hiện nay?
I. Cuộc đời hoạt động của Alexandre de Rhodes:
Nhiều
người cho rằng chính Alexandre e Rhodes là người đặt ra chữ Quốc Ngữ
Việt Nam vì họ căn cứ vào hai tác phẩm đầu tiên xuất bản tại Roma vào
năm 1651 tác giả là Alexandre de Rhodes: đó là cuốn Từ Điển Việt-Bồ-La và cuốn Phép Giảng Tám Ngày Cho Kẻ Muốn Chịu Phép Rửa Tội Mà Vào Đạo Thánh Đức Chúa Trời.
Xin
nhắc lại, trước Alexandre de Rhodes, chưa có tác giả nào viết thành
sách vở bằng thứ tiếng Việt theo mẫu tự la tinh, do đó, người ta tin
rằng Alexandre de Rhodes chính là người đã sáng chế ra chữ Quốc Ngữ Việt
Nam, cũng có người tin rằng ông là người đầu tiên làm việc này. Trước
khi đặt vấn đề có phải Alexandre de Rhodes là người đầu tiên đặt ra chữ
Quốc Ngữ hay không? Trước tiên, xin hãy tìm hiểu về cuộc đời (hay cuộc
đời hoạt động) của ông này...
Alexandre
de Rhodes sinh tại Avignon năm 1591, Avigon là lãnh thổ thuộc Giáo
Hoàng, không phải là nước Pháp. Năm 1612, khoảng 20 tuổi, ông vào tu
Dòng Jesuiste (tức dòng tên Đức Chúa Giêsu, sách vở tiếng Việt thường
gọi là Dòng Tên). Năm 1619, từ Lisbonne ông lên đường đi đến xứ Đông
Dương (Indochina), sau khi ghé nơi này, nơi khác, ông đến trụ sở Dòng
Tên tại Macao năm 1623 và năm 1624, ông được sai đến xứ Đàng Trong (ở
tại trụ sở Dòng Tên thuộc Hội An để học tiếng Việt). Khoảng 1626, ông
theo bề trên là Linh Mục Pêro Marquez ra truyền giáo ở Đàng Ngoài, hoạt
động được chừng 3,4 năm (1627-1630) thì bị chúa Trịnh trục xuất phải trở
về Macao. Ôn sống ở Macao được 10 năm (1630-1640) vừa hoạt động truyền
giáo, vừa nghiên cứu tiếng Việt. Sau đó, ông được gửi trở lại truyền
giáo ở xứ Đàng Trong hoạt động trong vòng 5 năm (1640-1645) thì bị chúa
Nguyễn trục xuất. Cuối năm 1645, ông lên tàu đi Âu Châu, đến Roma. Thời
gian ở Roma, ông cho xuất bản hai cuốn sách tiếng Việt vào năm 1651 như
đã nói trên. Từ 1652-1654, ông sống tại Pháp, sau đó ông theo đoàn
truyền giáo đi Ba Tư, ngụ tại Ispahan và qua đời vào năm 1660, hiện còn
ngôi mộ của ông tại đây.
Xin
lưu ý một điều này, Alexandre de Rhodes sinh tại Avignon là vùng nói
tiếng Pháp, nhưng chữ Quốc Ngữ thì lại sử dụng cách chuyển âm của tiếng
Bồ Đào Nha, cách đọc 24 chữ cái tiếng Việt bây giờ là cách đọc của tiếng
Bồ, không phải tiếng Pháp. Điều đó giúp cho chúng ta hiểu tiếng Việt
(chữ Quốc Ngữ) là từ các nhà truyền giáo Bồ Đào Nha. Alexandre de Rhodes
vào tu tại Lisbonne là thủ đô của nước Bồ Đào Nha và đi theo các nhà
truyền giáo người Bồ Đào Nha vào Việt Nam (Đàng Trong rồi Đàng Ngoài)
vào những thập niên đầu của thế kỷ 17. Cuốn Từ Điển đầu tiên của ông là
"Việt-Bồ-La" không dính dáng gì đến tiếng Pháp. Lúc đó, các nhà truyền
giáo người Pháp chưa có mặt tại Việt Nam.
Trong
sách "Les missionnaires portugais et les débuts de L'Eglise catholique
au Viêt-nam" (Các nhà truyền giao Bồ Đào Nha và thời kỳ đầu của Giáo Hội
Công giáo Việt Nam) do Tiến Sĩ Roland Jacques (một Linh Mục người Pháp
sinh 1943 tại Lorraine, Pháp) xuất bản năm 2004, được dịch ra tiếng Việt
mà tôi được hân hạnh là người giới thiệu sách này tại Trung Tâm Công
Giáo VN giáo phận Orange...đã cho biết các chi tiết về cuộc đời hoạt
động của Alexandre de Rhodes, như tôi vừa giới thiệu trên đây...Tác giả
Roland Jacques đã cho biết khi mới đến Hội An năm 1624, Alexandre de
Rhodes đã học tiếng Việt với một giáo sĩ tên là Di Pina, người Bồ Đào
Nha. Di Pina sinh 1585 đến Việt Nam 1617 ở Hội An và Quy Nhơn, bị tai
nạn chìm thuyền chết trên biển ngày 15-12-1625 khi mới 40 tuổi, là người
rất giỏi tiếng Việt...
Đặt
vấn đề: Có phải Alexandre de Rhodes là người đầu tiên đặt ra chữ Quốc
Ngữ theo mẫu tự La-tinh hay không? Xin thưa: mặc dù ông là tác giả hai
tác phẩm tiếng Việt đầu tiên là cuốn Tự Điển...và cuốn sách "Phép Giảng
Tám Ngày..." nhưng việc hình thành chữ Quốc Ngữ không phải là công trình
của một cá nhân ông mà do nhiều người và đã trải qua một thời gian dài
từ giữa thế kỷ 17 đến giữa thế kỷ 19, khoảng 200 năm mới hoàn chỉnh như
ngày hôm nay. Như chúng tôi đã nói ở trên: Linh Mục Di Pina (1685-1625)
là người đã dạy cho Alexandre de Rhodes học tiếng Việt, tất nhiên chúng
ta phải hiểu rộng ra rằng Di Pina cũng là người đã tham gia vào việc đặt
ra chữ quốc ngữ... Ngoài ra còn có nhiều người Việt Nam khác vào thời
đó đã cộng tác với các nhà truyền giáo người Bô Đào Nha, và Alaxandre de
Rhodes...
II. Tiến trình hình thành chữ Quốc Ngữ theo mẫu tự latinh.
Do
nhu cầu truyền giáo, các giáo sĩ phải tìm cách phiên âm tiếng Việt theo
mẫu tự latinh để học tiếng Việt, để ghi chép tiếng Việt theo cách phiên
âm của họ chứ không thể học thuộc lòng chữ Hán hay chữ Nôm (vì khó
nhớ)...Sau khi đã có chữ Quốc ngữ tiếng Việt, họ in kinh sách bằng tiếng
Việt (chữ Quốc Ngữ) và truyền bá chữ này cho người Việt (các Linh Mục,
các tu sĩ người Việt và giáo dân) để học kinh, học giáo lý, thư từ liên
lạc trong nội bộ người Công giáo với nhau. Giữa thế kỷ 19, có một người
Việt Nam tên Nguyễn Văn Bỉnh quê ở Thanh Hóa, linh mục thuộc Dòng Tên,
đã đến Roma yết kiến Đức Giáo Hoàng... Ông đã sống tại Lisbonne nước Bồ
Đào Nha và đã viết lại một quyển sách hồi ký kể lại các hoạt động của
ông từ khi còn ở Việt Nam cho đến khi qua làm việc tại Âu Châu. Ông viết
bằng tiếng Việt thế kỷ 19 (chưa được hoàn chỉnh như tiếng Việt bây
giờ). Khoảng 1965, Đại học Đà Lạt đã cho chụp hình và in lại sách này.
Sau khi xứ Nam kỳ bị Pháp chiếm và hoàn tất việc tổ chức cai trị
(1868), Pháp cho dạy chữ Quốc Ngữ tại các trường học và cho phát hành
sách báo bằng tiếng Pháp và tiếng Việt. Các nhà trí thức Tây học như
Trương Vĩnh Ký (1837-1898), Huỳnh Tịnh Của (1834-1907),Trương Minh Ký
(1855-1900).v.v. cho phát hành sách báo tiếng Việt, cổ võ học chữ quốc
ngữ... Các nhà thờ Công giáo lập nhà in, in sách kinh, sách giáo lý,
sách học tiếng Việt...Gia Định Báo (1865-1910) do
Trương Vĩnh Ký phụ trách được xem là lâu đời nhất (sau 1865...) Văn
chương tiếng Việt, chữ quốc ngữ thịnh hành trong Nam ảnh hưởng tới ngoài
Bắc nhất là trong giới Công gíao. Sau Trương Vĩnh Ký phải
kể đến nhà văn Hổ Biểu Chánh (1885-1958), vào những năm đầu thế kỷ 20
nổi tiếng về viết tiểu thuyết tiếng Việt tại Nam Kỳ. Năm 1915, sau khi
vua Việt Nam tuyên bố bãi bỏ các kỳ thi bằng chữ Hán và chủ trương dạy
chữ quốc ngữ trong các trường học tại miền Trung và miền Bắc, lúc đó
phong trào viết văn viết báo và truyền bá chữ quốc ngữ mới thịnh hành
tại Hà Nội và các tỉnh Miền Bắc. Các nhà Nho chủ trương duy tân lập ra
Đông Kinh Nghĩa Thục (1907) vào đầu thế kỷ 20 và các nhà Tây học như
Nguyễn Văn Vĩnh (Đông Dương Tạp Chí 1913-1919), Phạm Quỳnh (Nam Phong
Tạp Chí 1917-1934) v.v. cho xuất bản các sách, báo tiếng Việt ...lúc bấy
giờ dân Bắc Kỳ, Trung Kỳ mới chịu bỏ chữ Hán qua học chữ quốc
ngữ...Khoảng 1930, nhóm Tự Lực Văn Đoàn (1930-1945) ra đời do Nhất Linh,
Hoàng Đạo, Khái Hưng,v.v...với lối văn gọn gàng, sáng sủa đã giúp cho
tiếng Việt thêm phong phú...So với xứ Nam Kỳ thì phong trào học chữ quốc
ngữ tại Miền Bắc và Miền Trung đã đi sau Miền Nam khoảng 50 năm. Sau
năm 1945, phong trào học tiếng Việt, phong trào bình dân học vụ, xóa nạn
mù chữ , phổ biến từ Nam chí Bắc. Đặc biệt sau, 1954, tại miền Nam, báo
chí, sách vở tiếng Việt phát triển rầm rộ... Chỉ trong vòng một thế kỷ
sử dụng chữ quốc ngữ mà người Việt Nam bây giờ đã có một kho tàng văn
học tiếng Việt gấp trăm, gấp ngàn lần sách vở viết bằng chữ Hán của cả
ngàn năm từ thời Lý, Trần, Lê, Nguyễn để lại.
Sau
1975, tại hải ngoại cũng có phong trào học chữ quốc ngữ, bảo vệ tiếng
Việt, xuất bản sách báo tiếng Việt...đã tạo nên một nên văn học Việt Nam
hải ngoại...
Từ
giữa thế kỷ thứ 19 trở về trước, Việt Nam cũng như Triều Tiên, Nhật Bản
đều dùng chữ Hán để giao thiệp, ghi chép sử sách, học hành, thi
cử,v.v...Từ năm 1868, khi Minh Trị Thiên Hoàng lên lãnh đạo nước Nhật,
bắt đầu duy tân, cải cách thì mới đặt ra tiếng Nhật để thay thế chữ Hán;
nước Triều Tiên (hay Cao Ly) bây giờ là Hàn quốc...cũng vào hậu bán thế
kỷ 19 mới có chữ quốc ngữ của mình. Tại nước Tàu (Trung Hoa) mãi đến
sau cách mạng Tân Hợi 1911 mới sử dụng bạch thoại, quan thoại hay tiếng
phổ thông là tiếng nói của người Bắc Kinh và văn mới (tức văn bạch thoại
là ngôn ngữ của giới bình dân) thay thế cho cổ văn (Hán tự) là văn
chương của giới thượng lưu trí thức ...Chữ Hán vốn là chữ của người Hoa ở
Trung nguyên được Tần Thủy Hoàng sử dụng để thống nhất văn tự cho lục
quốc sau khi nhà Tần thống nhất Trung Hoa. Cho đến bây giờ, người Hoa
mỗi vùng vẫn nói tiếng khác nhau và đọc chữ Hán khác nhau, do đó, sau
cách mạng Tân Hợi (1911) thời Tôn Dật Tiên và Tưởng Giới Thạch ra lệnh
dạy tiếng Bắc Kinh cho cả nước gọi là tiếng phổ thông hay tiếng quan
thoại. Người Việt Nam cũng học chữ Hán và cách đọc chữ Hán của người
Việt Nam khác với cách đọc hay nói của người Hoa. Do đó, trong ngôn ngữ
Việt Nam có nhiều chữ Hán (chúng ta thường gọi là tiếng Hán Việt vì nó
đã thành tiếng Việt như quốc gia, xã hội, gia đình, tổ quốc, dân
tộc...là tiếng Việt chúng ta nói thường ngày...) Học chữ Hán rất khó,
chữ Nôm lại càng khó hơn...nhưng học chữ quốc ngữ thì quá dễ, một vài
tuần là đọc được, viết được...Thời Mao Trạch Đông, đặt ra "đơn giản tự"
phổ biến cho toàn nước Tàu...Đơn giản tự là chữ Hán viết tắt, ít nét
hơn, dễ học hơn chữ Hán...Nhưng người học đơn giản tự rồi thì không đọc
được cả triệu quyển sách văn chương, triết học, khoa học, lịch sử của
người xưa để lại (viết bằng chữ Hán). Tiếng phổ thông là tiếng nói của
người Hoa bây giờ khác với văn chữ Hán ngày xưa gọi là cổ văn. Trình độ
tiểu học, trung học không thể hiểu được cổ văn (văn chương chữ Hán
xưa)...Do đó, tiếng Tàu, chữ Tàu còn nhiều điều rắc rối. So với chữ quốc
ngữ của Việt Nam chúng ta, ai học cũng được, nói sao thì viết như
vậy...Nhờ chữ quốc ngữ, chúng ta học qua tiếng Anh, tiếng Pháp dễ dàng
(vì cùng mẫu tự latinh). Nhờ chữ quốc ngữ mà dân tộc Việt Nam chúng ta
tiến bộ rất nhanh, từ Nam chí Bắc thông tin với nhau quá dễ dàng chứ
không rắc rối như các dân tộc Á Đông. Tại Á Châu, chỉ có người Việt Nam
chúng ta có chữ viết theo mẫu tự latinh, người Tàu, người Nhật, ngươi
Hàn, người Thái, Lào, Kampuchia, Indonesia...đều dùng chữ riêng của họ,
rất khó đọc, rất khó học.
Kết
luận: Chúng ta cám ơn người đặt ra chữ Quốc Ngữ, chúng ta cám ơn các
nhà truyền giáo với các bệnh viện, trường học, trại mồ côi và những công
tác bác ái, từ thiện, rao truyền tình bác ái, huynh đệ trên đất nước
chúng ta. Người Pháp xâm lăng chúng ta, cai trị chúng ta... nhưng quân
xâm lăng khác với các nhà truyền giáo. Cùng đi trên một chuyến tàu đến
nước ta, nhưng mỗi người một mục đích khác nhau. Chúng ta không vì thù
ghét quân xâm lăng, quân cướp nước mà thù ghét luôn những nhà truyền
giáo, những người đã tặng cho dân tộc chúng ta Chữ Quốc Ngữ...
Bổ túc:
Huỳnh Tịnh Của (1834-1897) là tác giả cuốn Đại Nam Quốc Âm Tự Vị xuất
bản tại Saigon (1895-1896) và Giám Mục Taberd có xuất bản Tự Điển tên là
Nam Việt - Dương Hiệp Tự Vị (tiếng La Tinh dịch ra tiếng Việt viết bằng
chữ Nôm và chữ Quốc ngữ theo mẫu tự Latinh)... Giám Mục Jean Louis
Taberd (1794-1840) làm Giám Mục tại Saigon (Nam Việt) từ 1830-1840) sách
này dựa trên tài liệu của Giám Mục Pigneau de Behaine (thường gọi là Bá
Đa Lộc) biên soạn từ 1773 để lại. Giám Mục Jean Louis Taberd là người
hoàn tất khi còn ở bên Ấn Độ... Sách này ra đời sau Tự Điền Việt-Bồ-La
của Alexandre de Rhodes... Các nhà làm tự điển sau này (thế kỷ 19, 20)
đều tham khảo sách của Taberd.
NGUYỄN LÝ TƯỞNG (Westminster CA, Thứ 7 Ngày 7 Tháng 7 Năm 2018)
