Trà Mi
Thảm họa môi trường biển chưa từng thấy trước nay tại Việt Nam do
Formosa gây ra hồi tháng 4 khiến người ta nhắc nhớ thảm họa môi trường
biển lớn nhất lịch sử Mỹ trong vụ tràn dầu của công ty BP cách đây 6
năm.
Cả hai cùng là khủng hoảng do con người gây ra, ảnh hưởng nghiêm
trọng đến sinh kế, sức khỏe, đời sống của nhiều thế hệ và tương lai môi
trường.
Tuy nhiên, có những khác biệt rất rõ nét về cách giải quyết giữa hai vụ việc, dẫn đến những kết cục khác nhau.
Một nhà hoạt động pháp lý từng tích cực hỗ trợ vô số ngư dân gốc Việt
tại các bang duyên hải bị ảnh hưởng trong vụ tràn dầu BP tại Mỹ năm
2010 phân tích những điểm khác biệt này để nêu lên những cách xử lý Việt
Nam nên học hỏi, áp dụng vào sự cố Formosa.
Ngoài việc giúp đỡ pháp lý cho hàng trăm người Mỹ gốc Việt trong thảm
họa môi trường BP, luật sư Phan Quốc Cường còn tham gia vận động chính
sách và điều trần tại Quốc hội, kêu gọi bảo vệ quyền lợi cho các nạn
nhân bị thiệt hại.
Trong cuộc trao đổi với Tạp chí Thanh niên VOA, vị luật sư trẻ dấn
thân vì cộng đồng nhìn lại vụ tràn dầu BP để chia sẻ kinh nghiệm với các
đồng nghiệp trong nước nhân thảm họa Formosa.
Vụ tràn dầu của công ty BP cách đây 6 năm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường.
Bấm vào nghe toàn bộ cuộc phỏng vấn
LS Quốc Cường: Chúng ta có thể thấy rằng, thứ nhất, phản ứng của
chính quyền rất khác biệt. Sau vụ tràn dầu tại Louisiana, chính phủ Mỹ
ngay lập tức cho lực lượng cứu hộ tham gia. Hai, ba tháng sau, họ vận
động hàng trăm ngàn người tham gia vào lực lượng cứu hộ, làm sạch môi
trường. Thông tin báo chí, tự do báo chí giúp người dân cả nước biết rõ
về những diễn biến mới nhất. Còn tại Việt Nam, báo chí cấm đả động tới
hoặc bị bưng bít. Một số bài tường thuật nêu lên một số ý kiến về luật
pháp hoặc bảo vệ người dân đòi thiệt hại thì ngay lập tức bị áp lực lấy
xuống. Cần hiểu rõ vụ tràn dầu ở Louisiana là một sự bất cẩn và tắc
trách. Hệ thống họ sử dụng bất thình lình không hoạt động đúng mới xảy
ra sự cố này. Hoàn toàn không có sự biết rõ của chính phủ hay dự tính
của công ty đổ chất độc ra biển. Hai cách cư xử rất khác nhau vì hệ
thống tư pháp và cách hành xử của chính phủ hai nước cũng rất khác nhau.
Một bên có luật bảo vệ môi trường rất nghiêm ngặt. Còn một bên biết rõ
hoặc cố tình để cho công ty đó xả thẳng chất độc ra biển. Đó chính là
hành vi mang tính hình sự. Một hành vi bất cẩn bên Mỹ cũng đã khiến cho
hãng dầu BP chịu trách nhiệm về hình sự lẫn dân sự, phải bồi thường cho
chính phủ rồi chịu trách nhiệm trực tiếp với mỗi người dân, doanh nghiệp
trên khắp 5 tiểu bang bị ảnh hưởng và trên toàn nước Mỹ. Nếu so sánh,
thật sự sự cố tình vi phạm của Formosa và sự hợp tác của chính phủ Việt
Nam lớn hơn rất nhiều so với lỗi của BP.
Trà Mi: Trở lại vụ BP 6 năm trước, lúc đó chính phủ Mỹ có vụ kiện
riêng và những người dân bị ảnh hưởng có những vụ kiện riêng, thưa luật
sư?
LS Quốc Cường: Đúng vậy. Bộ Tư pháp Hoa Kỳ chính thức khởi đơn kiện
BP. Song song đó, họ cũng truy tố hãng BP ra tòa về trách nhiệm hình sự.
Sau đó, BP phải gấp rút chi ra hàng chục tỷ đô la bồi thường cho các
cấp từ thành phố, thị xã, tiểu bang cho đến liên bang. Rất nhiều cơ quan
chính phủ Hoa Kỳ đã kiện BP. Cho đến thời điểm này, 6 năm sau, vẫn còn
một số vụ chưa giải quyết xong.
Trà Mi: Đó là tổng cộng chi phí họ phải tiêu tốn 54 tỷ đôla ?
LS Quốc Cường: Mình nghĩ số đó sẽ tiếp tục tăng vì tới hôm nay quá
trình kiện tụng vẫn tiếp diễn, và dĩ nhiên, thảm họa vẫn còn hậu quả kéo
dài. Ngoài ra, còn chi phí mà họ phải làm sạch dầu trong mấy chục dặm
biển cũng rất tốn kém.
Trà Mi: Trong vụ đó, ông đã can thiệp và hỗ trợ cho những thành phần nào và các vụ kiện đó thành quả ra sao?
LS Quốc Cường: Sự tham gia của mình trong hai vai trò, trong hai thời
gian khác nhau. Thứ nhất, một-hai tuần sau vụ nổ giàn khoan Deepwater
Horizon ngày 20/4, khoảng đầu tháng 5, BPSOS, một tổ chức của người Mỹ
gốc Việt, cử mình trong tư cách một luật sư cộng đồng xuống dưới đó giám
sát tình hình. Rất đông cộng đồng Việt Nam ở các làng duyên hải trên
khắp các tiểu bang từ Texas, Louisiana, Mississippi, Florida, tới
Alabama. Ở 5 tiểu bang này, số ngư phủ Việt tại các làng duyên hải lên
tới hàng chục ngàn người. Chúng tôi, một tổ chức cộng đồng, có tổ chức
những nỗ lực trực tiếp kéo dài từ tháng 6 đến hơn 1,5 năm về sau. Mình
đưa phẩm vật thiện nguyện từ khắp nơi về, đưa các kế toán viên về đó
giúp bà con tiến hành việc bảo vệ quyền lợi về pháp lý và tài chính.
Mình cũng giúp đưa những các chuyến thực phẩm cứu trợ bằng cách hợp tác
với các cơ quan chính phủ Mỹ và các tổ chức thiện nguyện Mỹ, đưa các
phái đoàn y bác sĩ về đó giúp bà con. Mình cũng vận động chính sách tại
các cấp Thống đốc và dân cử địa phương. Mình cũng tổ chức các phái đoàn
của người Mỹ gốc Việt lên tận Washington DC để điều trần tại Quốc hội Mỹ
về quyền lợi và cuộc sống của người dân đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng
thế nào. Sau này, khi tôi ra hành nghề tư nhân, trong tư cách luật sư tư
nhân, mình đại diện cho bà con và các doanh nghiệp nhỏ bị thiệt hại để
đòi bồi thường. Tới lúc này, phần lớn bà con ngư phủ mà tôi đại diện đã
được bồi thường qua nhiều đợt, bây giờ vào giai đoạn cuối.
Trà Mi: Trong vụ Formosa ở Việt Nam, chính phủ đã nhận 500 triệu đôla
bồi thường, chưa nói đến phí tổn dọn dẹp, phục hồi bao nhiêu, chưa kể
đến bao nhiêu người bị thiệt hại đã bị trả đơn kiện. Trong lúc này,
những nạn nhân bị ảnh hưởng đó có thể làm gì?
LS Quốc Cường: Chính quyền Việt Nam vội vã tiến hành dàn xếp, thỏa
thuận ngầm với Formosa để khỏa lấp vụ này. Một chính phủ được tạo ra để
phục vụ dân, nhưng khi họ không hiểu hoặc quay mặt với quyền lợi của tập
thể nhân dân, thì chính người dân phải đứng lên đòi công lý cho mình.
Họ, các luật sư trong nước và người Việt khắp nơi trên thế giới cần phải
tạo sự đồng nhất, hỗ trợ cho nhau để đòi quyền lợi cho các nạn nhân
trực tiếp, không để chính phủ quyết định mọi chuyện mà bỏ rơi đi quyền
lợi của dân. Họ phải sử dụng hệ thống tư pháp hiện tại, dù hệ thống đó
không phải là độc lập. Đây là cơ hội để giới luật sư trẻ trong nước và
thế hệ trẻ, vì quyền lợi người dân, đứng lên mở ra một mặt trận về pháp
lý, truyền thông. Những người dân bé nhỏ với một hệ thống công lý và tư
pháp không màng đến quyền lợi của họ trước một tập đoàn kinh doanh đa
quốc như Formosa với sức mạnh kinh tế và quyền lực chính trị cùng với
nền truyền thông bị kiểm duyệt bởi chính phủ và đảng, dân chỉ còn cách
dựa vào nhau tạo ra sức mạnh và tiếng nói cho quyền lợi của mình.
Trà Mi: Trở lại vụ BP, lúc thảm họa xảy ra có các tập đoàn luật sư và giới chuyên môn tới giúp khảo sát thiệt hại ra sao?
LS Quốc Cường: Đã có rất nhiều phái đoàn luật sư thiện nguyện, Mỹ có,
Việt có. Riêng tổ chức chúng tôi đã tổ chức trên 20 buổi hội thảo pháp
lý miễn phí để các luật sư tham gia cùng nghiên cứu các luật lệ liên
quan đến thảm họa này và cung cấp thông tin, giúp người dân hiểu rõ
quyền của họ ra sao. Khi họ hiểu được quyền và cách đòi quyền lợi cho
mình thì sự tự tin của họ cũng tăng lên kèm theo sự tin tưởng. Những
buổi hội thảo pháp lý đó cộng với các phương tiện truyền thông độc lập,
với vận động chính phủ. Bên này, chính phủ đáp ứng nhanh chóng trước áp
lực quần chúng. Còn bên Việt Nam, đòi hỏi bà con phải can đảm và kiên
nhẫn, phải dám chấp nhận sự trừng phạt, cô lập, hay đàn áp của chính
phủ.
Trà Mi: Các tổ chức luật sư thiện nguyện bên Việt Nam, dù họ muốn
giúp đỡ, nhưng khả năng hạn hẹp, không đủ kinh phí cũng là một trở ngại.
Luật sư nghĩ sao?
LS Quốc Cường: Do đó cần sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế, nhất là
cộng đồng người Việt ở hải ngoại, giúp họ vượt qua trở ngại này. Ví dụ,
các luật sư ngoài nước liên kết với các luật sư trong nước, cung cấp tài
liệu pháp lý liên quan. Cũng có thể tạo ra những đợt gây quỹ. Nếu
truyền thông trong nước cô lập, thì hôm nay chúng ta có Facebook và
internet khuyếch trương tiếng nói của các xã hội dân sự đang đại diện
cho bà con.
Trà Mi: Trong vụ BP, khi khảo sát, thống kê thiệt hại có biết bao
nhiêu nạn nhân mà lực lượng thiện nguyện thì có giới hạn, làm thế nào
xoay sở?
LS Quốc Cường: Mình thường xuyên theo dõi các cuộc điều tra do chính
phủ và các ủy ban độc lập họ tiến hành. Lúc đó có rất nhiều cơ quan
chính phủ, hành pháp, họ tiến hành điều tra độc lập, song song với nhau.
Bên lập pháp cũng có những ủy ban độc lập do Quốc hội lập ra. Về phía
tư nhân, cũng có rất nhiều tổ chức thiện nguyện trong xã hội dân sự họ
tham gia điều tra. Thậm chí các tờ báo lớn có khả năng, họ cũng tiến
hành các cuộc điều tra riêng của họ. Cho nên, về thông tin, rất rõ ràng.
Ngoài ra còn có nhiều cơ quan, hội nhóm bảo vệ môi trường tham gia. Khi
các cuộc điều tra khảo sát kết thúc với kết quả rõ ràng, chính phủ mới
có dữ kiện đầy đủ để minh bạch với quần chúng số tiền đòi bồi thường và
trừng phạt là bao nhiêu. Khi chính phủ chấp nhận số tiền đó rồi, cũng
không thể cấm đoán người dân theo đuổi những vụ kiện riêng của họ. Ở
Việt Nam, cá chết trắng các tỉnh duyên hải, ngư dân không có việc làm,
mà họ còn nói không đủ bằng chứng thiệt hại thì mình không hiểu đâu là
bằng chứng về tư cách đạo đức, về trách nhiệm phục vụ công lý và phục vụ
quyền lợi nhân dân. Hy vọng ngày càng có nhiều người nhận thức được sự
thật chua chát đó mà hành động, khiến chính phủ phải thay đổi tích cực.
Mọi thảm họa hay thử thách đi kèm với cơ hội, cơ hội tạo nội lực sức
mạnh, cơ hội hội tụ xung quanh những người có năng lực, gầy dựng lại với
nhau tạo tiếng nói đòi công lý. Cho nên, trong thời gian tới, đáp án
không nằm nơi chính quyền Việt Nam. Sự thay đổi phải đến từ xã hội dân
sự. Các tổ chức luật sư đoàn cần lên tiếng. Chúng ta cần thấy sự phát
triển ngày càng mạnh của xã hội dân sự, nhất là trong vụ Formosa. Sự ủng
hộ của người Việt khắp nơi và của các luật sư đoàn quốc tế cũng hết sức
quan trọng, mang lại những ủng hộ tinh thần, vật chất cần thiết cho các
luật sư trong nước.
Trà Mi: Nếu người dân Việt Nam kiện Formosa tại Việt Nam không thành,
họ có thể kiện ở Đài Loan, quê nhà Formosa, hay kiện ra tòa quốc tế
chăng?
LS Quốc Cường: Cũng cần giới luật sư Đài Loan tư vấn xem có thể tiến
hành kiện tại Đài Loan hay không. Cũng có một số tòa án quốc tế giải
quyết các vấn đề tranh chấp về thiệt hại kinh tế, tuy nhiên, cần sự hợp
tác và ý thức của chính phủ Việt Nam vì phần lớn các tranh chấp môi
trường ở quốc tế là giữa các chính phủ với nhau.
Trà Mi: Chân thành cảm ơn luật sư Phan Quốc Cường về những thông tin vừa chia sẻ.
VOA
