Cao Huy Huân
Miền Trung Việt Nam lại chìm trong nước lũ. Cách đây hai năm báo đài
cũng đưa tin miền Trung bị lũ lịch sử, và năm nay không chỉ báo đài Việt
Nam mà báo chí quốc tế cũng đưa tin tương tự. Những mái nhà, trường
học... chìm trong dòng nước đục ngầu. Không khí tang thương làm người ta
ngán ngẫm chẳng còn muốn bật tivi lên để rồi xót xa.
Luận điểm đầu tiên chính là luận điểm “đúng quy trình” được lặp lại.
Trong cơn lũ năm 2014, người ta cũng bảo đúng quy trình xả lũ của hồ
thủy điện. Thật ra từ năm 2011 – 2012, các vụ bê bối về Thủy điện Sông
Tranh 2 và hàng loạt các vụ vỡ đập thủy điện, đã làm nảy sinh cái cụm từ
“đúng quy trình” có giá trị còn hơn cả những chiếc bia chống đạn, mà
phía sau đó là câu hỏi nhức nhối: “Đúng quy trình, nhưng quy trình đó có
đúng hay không?” thì chưa thấy ai mạnh dạn lên tiếng giải đáp, để người
dân tin rằng họ bị thiên tai chứ không phải gánh chịu hậu quả của cái
quy trình đó. Lần này, vẫn là “đúng quy trình” và đổi lại là mạng người
và tài sản, đạp đổ luôn cả niềm tin và khẳng định sự hoài nghi về tính
đúng đắn của quy trình quản lý thủy điện hiện nay là có vấn đề.
Xin thưa với tất cả các ngài quản lý thủy điện, tôi thấu hiểu nhu cầu
của hàng triệu người dân vùng khó cần đến ánh sáng của điện. Tôi hiểu
một đất nước thiếu điện sẽ là một đất nước nghèo nàn và không thể phát
triển. Nhưng xin các ngài hãy xem xét và chấn chỉnh cái quy trình mà cứ
hễ mưa lớn kéo về là có hàng trăm ngàn người dân bị khốn khổ vì lũ như
đã xảy ra trong nhiều năm qua. Các ngài có thể mang điện đến để người
dân sinh hoạt, sản xuất, xây dựng hạ tầng trong 11 tháng, nhưng để rồi
cũng chính các hồ thủy điện góp sức nhận chìm tất cả những thành quả của
người dân, thậm chí cuốn luôn đời sống vốn đã đói rách với niềm hy vọng
mong manh về sự ấm no, sung túc. Thế có công bằng cho nhân dân không
thưa các ngài quản lý? Tôi lại phải định nghĩa lại cho các ngài rằng nếu
làm sai một quy trình đúng là tội không thể tha thứ, và nếu làm đúng
một quy trình sai thì tội này càng phải truy cứu đến cùng. Nhiệm vụ của
các ngài khi phục vụ nhân dân là phải làm đúng một quy trình chuẩn mực
Thế nào là làm đúng một quy trình chuẩn mực? Trong câu chuyện thủy
điện, việc xây hồ tích nước là vô cùng quan trọng. Các dự án thủy điện
có trữ nước yêu cầu phải đảm bảo lượng nước về hạ nguồn đảm bảo vào mùa
khô phục vụ tưới tiêu. Đó là nghĩa vụ, chứ không phải sự ban phát nước,
vì nếu không có thủy điện thì không ai ngăn dòng nước về với hạ nguồn.
Trong mùa mưa, không phải chờ lũ về các hồ thủy điện mới xả nước. Thế
chẳng khác nào tiếp tay với ông trời nhận chìm nhân dân ở hạ nguồn. Hồ
thủy điện phải tính toán lượng nước dựa trên dự báo khí tượng thủy văn,
có kế hoạch xả nước ngay khi mùa mưa bão chưa đến để hồ có thời gian
chứa nước và xả nước chậm rãi khi mưa lớn kéo về.
Một điều quan trọng nhất, trong những trường hợp bất khả kháng trong
việc ngăn lũ, thì việc xả lũ của hồ thủy điện phải được cảnh báo từ rất
sớm dựa vào các thông tin dự báo khí tượng thủy văn. Cảnh báo sớm để dân
biết mà di chuyển đến các vùng an toàn, đảm bảo người và tài sản không
bị thiệt hại đến mức cao nhất. Nói một cách ngắn gọn, lũ do thủy điện sẽ
không là vấn đề nếu các ngài quản lý có quy trình tiếp nhận thông tin
về mưa bão, thông báo, cảnh báo kịp thời để người dân không bị động
trong việc tránh lũ, chứ không phải báo xả lũ trước... 1 tiếng để rồi cả
người cả vật đều chìm nghỉm. Hãy nhìn bức ảnh châm biếm trên Tuổi Trẻ
Cười sẽ thấm thía hoàn cảnh nước ngập lên tới mái nhà thì thông báo xả
lũ của hồ thủy điện mới đến tai dân, và mọi thứ cũng đã bị nhận chìm.
Chuyện tàn nhẫn thứ hai mà tôi thấy là không ít người dân Việt Nam
trên mạng xã hội lên tiếng cho rằng không có thủy điện thì vẫn có lũ,
trong khi đó thiếu thủy điện thì dân sẽ không có điện để xài. Họ lập
luận theo cái kiểu có điện thì có lũ, dân chọn điện thì phải học cách
sống chung với lũ. Trên thực tế, trường phái duy lý này không phải hiếm.
Thậm chí họ còn thản nhiên cho rằng chuyện một vài người chết vì lũ hay
thiệt hại tài sản vì lũ cũng là bình thường vì chọn lấy ánh sáng điện
luôn tốn kém và phải trả giá.
Tôi không cho như vậy, với tôi một mạng người chết vì thủy điện cũng
không đáng đừng nói chi miền Trung bị nhận chìm. Tôi không phủ nhận vai
trò quan trọng của thủy điện, và càng không nhắm vào cái hồ thủy điện
kia để chỉ trích. Tôi nhấn mạnh vai trò của người quản lý thủy điện và
cái quy trình mà họ thực hiện. Vị bí thư huyện hỏi rất hay: “13MW thủy
điện hơn sinh mạng dân?” Đừng bảo xả lũ cứu nhà máy, mà dù một mạng
người đổi lấy cả nhà máy cũng phải đổi huống chi cả miền Trung. Con
người có thể làm nên hàng triệu nhà máy nhưng ngược lại thì không. Đừng
cho rằng nhà máy thủy điện đóng vai trò ban phát ánh sáng văn minh cho
người dân, mà phải nghĩ đây là một công việc có nhận có trả: các ngài
thủy điện nhận lợi nhuận từ việc mua bán điện, thì đổi lại các ngài phải
đảm bảo lợi ích và sự sống còn của người dân trong vùng bị ảnh hưởng.
Cứ ngỡ trong cơn lũ người ta tìm thấy tình yêu thương, nhưng rồi lại
thấy không ít sự tàn nhẫn, nó kéo dài và gặm nhấm đạo đức của hàng tá
người Việt.
* Blog của Cao Huy Huân
