Thái Công Tụng
Tìm
hiểu sinh thái nhân văn trong gia đình Việt Nam
Bài
này bàn về sinh thái nhân văn theo
quan điểm hệ thống,
theo đó gia đình bị chi phối bởi nhiều hệ thống khác
nhau: hệ thống văn hoá, chính trị, kinh tế .. Đã nói về
hệ thống là nói ngay đến các tương quan, tương liên,
tương thuộc giữa các thành viên trong gia đình, giữa các
thành viên với xã hội gần (bà con), xã hội xa (làng
nước, học đường, bạn bè ..)
Các
quan hệ tương trợ :
-cộng
sinh
(symbiosis) là cả hai bên đều có lợi:
.cộng
sinh giữa anh chị em: chị giúp em nhưng cũng đồng thời
hiểu thêm bài
.cộng
sinh giữa ông bà và cháu: ông bà giúp đỡ giữ cháu để
bố mẹ đi làm vừa vui tuổi già, ông bà còn có thể
giúp các cháu như nói chuyện, đưa đón cháu đi học về,
kềm bài vở, dạy Việt ngữ vào dịp hè v.v.
Không
những ông bà đem lợi ích cho các cháu mà chính ông bà
cũng học được ở các cháu . Vì cần có sự hiểu biết
cập nhật hoá của giới trẻ nên qua nói chuyện biết
thêm được đời sống trẻ hiện đại, nhờ vậy ông bà
sống trẻ trung hơn, hiểu các thanh thiếu niên hơn và cảm
thấy không bị bỏ rơi tụt hậu. Tóm lại, sự ràng buộc
ông bà và cháu là một quan hệ cọng sinh vì cả hai thế
hệ đều có lợi.
.
cộng sinh giữa vợ chồng:
Cộng
sinh giữa vợ chồng như chồng đứng nấu ăn trong bếp,
vợ làm bồi bàn trong một quán cơm; như chồng cày, vợ
cấy trong canh tác đồng áng
-hội
sinh
(commensalism) là quan hệ giữa hai người nhưng chỉ một
bên có lợi, còn bên kia không có lợi và cũng không có
hại gì.
Thực
vậy, người chồng đi làm kiếm tiền, nhưng nếu không
có người vợ lo toan, tính toán thì cuộc sống cũng không
chu toàn.
-hợp
tác:
cũng giống như quan hệ cộng sinh, nhưng không nhất thiết
phải thường xuyên chung sống với nhau . Ví dụ: anh em
giúp vốn cho nhau để mua nhà, để kinh doanh, thay vì ra
ngân hàng mượn tiền lãi xuất cao.
Anh
em giúp nhau khi dời nhà, đau ốm cần anh em nương tựa,
lúc hoạn nạn, vui buồn có nhau. Vô số câu tục ngữ để
nói lên anh em, bà con ruột thịt trong gia đình luôn gắn
bó với nhau 'Lá
lành đùm lá rách', 'một giọt máu đào hơn ao nước lã',
'mười đời chưa rời cánh tay' v.v
Biết bao nhiêu người sau khi định cư ở nước ngoài, đã
tìm cách bảo trợ cho anh chị em còn ở lại bên nhà hoặc
gửi tiền về giúp
Nói
đến các hệ thống nhân văn là nói ngay đến hệ
thống mở
(open system).
Khác
với hệ thống kín (closed system),
các
hệ thống mở có thể sử dụng năng
lượng ở đầu vào (input)
để thay đổi các quan hệ giữa các hệ thống phụ hoặc
để sản xuất một đầu
ra
(output).
Năng
lượng ở đầu
vào
có thể là tiền bạc, thông tin, lời khuyên, tình thương,
giáo dục v.v.. Ngày nay, muốn tạo được sự bình đẳng
giữa nam nữ, giữa người này với người kia thì phải
tự tin, phải chịu khó học tập, phải có tinh thần tự
lập. Phụ nữ mỗi ngày một vươn lên cao nhờ học vấn,
nhờ kinh doanh, nhờ tham gia sinh hoạt cộng đồng và xã
hội và do đó có nhiều năng lực chuyển hoá đưọc các
quan hệ vợ chồng. Thực vậy, giáo dục là một phương
cách để xây dựng năng lực (capacity building).
Giáo
dục cải thiện được các quan hệ giữa các hệ phụ và
rất hiệu năng trong sự sử dụng năng lượng và thông
tin và góp phần vào sự nâng cao vai trò (empowerment) cho
phụ nữ; phải
giáo dục
nhiều
cấp:
giáo dưỡng
thông qua môi trưòng
gia đình
từ
thuở
còn thơ
(ví dụ:
cha mẹ
dạy
con cái, nói chuyện
trong giờ
cơm
trong không khí thoải
mái,) thông qua học
đường
từ
tuổi
cắp
sách đến
trường,
thông qua các định
chế
tôn giáo (lời
giảng
của
chùa hay trong nhà thờ
vào ngày chúa nhật),
thông qua các mối
quan hệ
ứng
xử
lành mạnh
ngoài xã hội
(lớp
dạy
Việt
ngữ,
các hội
thảo
như
Đại
học
hè, giúp về
nguồn,
các cháu tham gia vào lớp
ca vũ
dân tộc
vừa
giúp vui, vừa
trở
về
văn
hoá dân tộc)
Năng
lượng ỏ đầu vào có thể thay đổi các liên kết giữa
các hệ thống phụ, đó là giáo dục gia đình, khuyên răn
sự chịu đựng, kiên nhẫn, sự tha thứ, sự bao dung để
gia đình có được phát triển bền vững hài hoà không
gây gổ, không bạo hành. Người vợ khuyên nhủ chồng và
đàng sau một người chồng thành công luôn luôn có hình
bóng người vợ đứng ở phía sau, tuy âm thầm lặng lẽ
Năng
lượng nhập vào để có một gia đình hạnh phúc là một
tình yêu chân chính (true love) và một cơ sở kinh tế ổn
định. Chồng hay vợ thất nghiệp sẽ đem đến sa sút
tài chính, cổ phần bị lỗ, casino thua bạc, làm ăn lổ
lã do đó có nhiều yếu tố chi phối .Các gia đình lợi
tức cao có cuộc sống ổn định; các gia đình nghèo,
chạy ăn ba bữa toát mồ hôi thì sống bấp bênh, trẻ em
không có thời gian làm bài hay học bài, dẫn đến thất
bại trong học hành, và lúc đó đi móc túi, cướp bóc,
gây xáo trộn xã hội.
Tình
yêu không có sự nghiệp, không có công việc thì chỉ
sau một thời gian ngắn, hạnh phúc sẽ nhanh chóng vụt
bay khỏi tầm tay và hệ sẽ bị rối loạn. Cũng như một
tình yêu chỉ được gọi là chân chính khi cả hai bên
đều có tinh thần trách nhiệm cao để lo cho hạnh phúc
gia đình.
Trong
hệ gia đình, tình thương là một năng lượng, lời
khuyên răn cũng là một năng lượng. Ông bà giúp cháu,
đưa đón cháu đi học về, giúp bố mẹ các cháu là đóng
góp thêm năng lượng cho gia đình con cái; khi các cháu lớn
lên thì ông bà nhẹ gánh hơn.
Các
môn tâm lí trị liệu, tư vấn tâm lí, gia đình trị liệu
(family therapy) nhằm giúp các gia đình vượt khó khăn
khủng hoảng. Những môn học nghiên cứu về tâm lý của
ngưòi già (gerontocracy) được dạy giúp hỗ trợ cho họ
sống vui và tích cực hơn .Xã hội cũng đề ra các phương
pháp dự phòng như lớp chuẩn bị hôn nhân, lớp dạy làm
cha mẹ, giáo dục giới tính cho đứa trẻ. Để tránh
khoảng cách thế hệ giữa già và trẻ, thì người già
phải luôn học hỏi để thích nghi với xã hội luôn luôn
đổi mới. Thấu cảm (empathy) có nghĩa đặt mình vào vị
trí của người khác. Đúng như Tây phuơng có câu: 'phải
biết đặt chân mình vào đôi giày của ngưòi khác '.
Ngày nay, không thể ép đặt, ra lệnh, cấm đoán mà phải
hiểu biết để thuyết phục .
-năng
lượng ở đầu
vào cũng bao hàm
sự
tìm hiểu đối tượng
trước hôn nhân, chứ không yêu cuồng sống vội như
trong bài hát:
'tình
cho không biếu không, tình là tình khi không mà có, tình
là tình nhiều lúc có như không ..'
Những
câu lạc bộ, những giới thiệu, những gặp gỡ, những
trao đổi trong Internet giúp các bạn trẻ có dịp gặp gỡ
nhau trên thực tế ngoài đời hay trên thực tế ảo
(virtual reality) để trao đổi quan điểm về tình yêu, về
gia đình, về ứng xử lứa đôi, thay vì khi cưới xong
rồi, người chồng và vợ khác biệt nhau, tị nạnh nhau
về giữ con, rửa chén, làm giường, săn sóc hoặc chồng
lo T.V., vợ đánh casino. Nếu qua tìm hiểu đối tượng mà
thấy không có mẫu số chung để thành bạn đời thì
cũng có thêm được một người bạn ngoài xã hội. Các
thanh niên thanh nữ cần có bạn bè để cùng nhau học tập
vui chơi và nếu có bạn khác phái thì dễ chững chạc
hơn, có phong cách cư xử đẹp hơn.
Riêng
về người Việt ở hải ngoại, các cấu trúc như truyền
thông, giáo dục, truyền bá văn hoá, các trung tâm sinh
hoạt văn hoá, thư viện Việt học, các lớp dạy văn
hoá, dạy Việt ngữ cần củng cố và phát triển để
cho các cháu có một môi trường thoang thoáng văn hoá Việt
:giữ các truyền thống như Tết, lễ Vu Lan, hội hè; tôn
giáo như chất keo ràng buộc mọi nguời: đi nhà thờ, đi
chùa nghe các vị lãnh đạo tinh thần giảng lời rao, lời
kệ, giáo lí giúp bỏ giận giữ, kềm chế lung lạc; ông
bà chuyển giao các truyền thống như chúc Tết, mừng tuổi
vào dịp Tết; các lễ hội, cúng kị giúp tăng gia niềm
tin và đoàn kết; vai trò giáo dục của gia đình trong sự
giữ bản sắc văn hoá Việt; gìn giữ gốc nguồn, dạy
con cháu biết nói, biết đọc và viết tiếng Việt để
chuyện trò, nền tảng của cảm thông và liên đới cũng
như tương quan giữa các thế hệ .Văn hoá Đông phương
tôn trọng kỷ luật, kính trên nhường dưới, thờ cha
kính mẹ; đặt nặng vào gia đình , xem gia đình như một
điểm tựa tinh thần và vật chất.
-năng
lượng ở đầu vào của hệ thống cũng có thể là niềm
tin,
tin vào chính mình, tin vào gia đình vì mất đi niềm tin
là mất tất cả. 'Những
con mắt buồn phiền xin cấy lại niềm tin'
vì mất đi niềm tin có thể dẫn đến sự tự hủy hoại
đời sống và đây cũng là một hiện tượng xã hội khá
phổ biến, do đó cha mẹ phải nói chuyện với con cái
trong tình thương mặn nồng:
Có
con thì phải dậy con
Dạy
con nên khéo, nên khôn mọi đàng
Lãy
lời hơn thiệt bảo ban
Tìm
câu êm ái, dịu dàng nhủ khuyên
Dạy
con nên thảo nên hiền
Dạy
cho em dưới anh trên thuận hoà
-
năng lượng ở đầu vào của hệ thống cũng có thể là
những
lời ru con của mẹ
in sâu vào tiềm thức đứa bé:
Con
ơi mẹ bảo con này
Học
buôn học bán cho tầy người ta
Con
đừng học thói chua ngoa
Họ
hàng ghét bỏ người ta chê cưòi
Dù
no dù đói cho tươi
Khoan
ăn bớt ngủ liệu bài lo toan
Đời
sống tinh thần của đứa bé được nuôi nấng từ những
lời ru con, ru mây vào hồn, từ những âm thanh mộc mạc,
đơn sơ, không màu mè, dạy con từ thuở còn thơ nhưng
thấm dần với tiếng thời gian . Và chính đây là nguồn
dưỡng liệu trong tiến trình trở thành một nhân cách
văn hoá của trẻ em, đúng như nhận xét của nhà xã hội
học Mỹ Packer khi ông cho rằng: Người
ta không đẻ ra người, đứa trẻ trở thành người trong
qúa trình văn hoá
. Thực vậy, môi trường đầu tiên để mỗi người tự
tác thành là gia đình vì gia đình đem lại cho trẻ em
nhiều kỷ niệm sinh động và các kỷ niệm này chồng
chất trong tiềm thức từ thuở ấu thơ sẽ giúp trẻ em
có một văn hoá gia đình. Gia đình đáp ứng nhu cầu tự
nhiên về tình thương, về an toàn tâm lý, ấm áp tình
người
-năng
lượng ở đầu vào có thể là giáo
dục trẻ em,
giúp chúng có một nhân cách tốt: biết thương yêu lẫn
nhau, đùm bọc. Giáo dục trẻ em có nghĩa phải để ý
từng cá tính, không nên ép trẻ em qúa sức và so sánh
với trẻ em con nhà này, con nhà kia, mục đích xây dựng
cho trẻ em tính tự giác cao. Khi nhỏ kềm học bài vở;
khi lớn lên thì khuyến khích hoặc tìm khuyết điểm để
cải thiện.
Trong
sinh thái học, gồm các hệ thống phụ như thực vật,
động vật, đất đai, nước.., các hệ phụ này có tác
động qua lại với nhau: chúng nhận năng lượng, dự trữ
năng lượng và chuyển hoá các năng lượng thành sản
phẩm. Gia đình cũng vậy: nhận năng lượng như lời
khuyên, giáo dục, cha mẹ nuôi con, tình yêu, công cha,
nghĩa mẹ để nuôi con đến khi khôn lớn, học hành,
thành tài, dựng vợ gả chồng. Các lời khuyên răn, dạy
dỗ giúp các em bé nhiều dự trữ văn hoá . Dự trữ có
nghĩa là có khả năng chịu đựng sự thay đổi, khả
năng thích nghi và linh động, uyển chuyển, mềm dẻo . Dự
trữ cũng còn có nghĩa có khả năng đối phó linh hoạt
với những biến cố ngẫu nhiên ngoài dự kiến. Nếu căn
bản văn hoá càng sâu, càng rộng như dạy con cháu biết
nói, viết, đọc Việt ngữ thì ít mất gốc hơn. Với
vốn tiếng Việt, dù lưu lạc bốn phương, họ vẫn giữ
được bản sắc Việt tính, bản sắc giống nòi, dù họ
có biến thái theo môi trường xứ họ đang sống, vì ngôn
ngữ là cốt lõi của văn hoá.
Sự
thích nghi và tính đàn hồi, mềm dẻo làm cho hệ vững
vàng hơn: cây sậy tuy yếu mà vẫn đứng vững trước
gió. Cũng như trong thiên nhiên, nhiều hệ sinh thái rất
yếu ớt, mảnh khảnh, không thích ứng vì không có sức
đàn hồi nên khi điều kiện sinh thái thay đổi thì bị
mất đi, còn các hệ sinh thái thích ứng với môi trường
mới có thể trì kéo lại được.
Cấu
trúc của một hệ thống tùy thuộc vào các hệ
thống phụ:
.
hệ thống kinh tế
dĩ nhiên ảnh hưởng đến gia đình nhiều nhất vì nếu
không công ăn việc làm, nếu bị thất nghiệp thì hạnh
phúc gia đình cũng bị chi phối. Thực tế là trong hệ
gia đình, khi tài nguyên,-tiền bạc- tăng hay giảm, sẽ có
nhiều hậu qủa. Nhu cầu về vật chất và tinh thần
trong xã hội tân tiến nhiều hơn xã hội cổ truyền,
cọng them khoa học tân tiến giúp hạn chế sinh đẻ nên
gia đình ngày nay
ít con hơn và
không sống chung với cha mẹ chồng hoặc cha mẹ vợ như
xưa. Vì phụ nữ
cũng đi làm nên các
quan
hệ vợ
chồng ngày càng dân chủ hơn.
Phụ nữ có tiếng nói quan trọng trong các quyết định
chung của gia đình. Kết
quả khảo sát cũng cho thấy rằng phụ nữ thời nay lo
tập trung vào sự nghiệp nên ngày càng có xu hướng kết
hôn muộn và có
con trễ hơn trước đây.
.
hệ
thống xã hội : ngày
nay, không còn có chuyện cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy
mà nam, nữ đi đến hôn nhân qua tìm hiểu , tự lựa
chọn, và dựa trên tình yêu nhiều hơn. Xưa
kia, những
chuyện đồng tính luyến ái chỉ âm thầm lén lút; ngày
nay, ở nhiều nước, hôn nhân đồng tính được luật
pháp công nhận. Những người thuộc diện LGBT,
tóm tắt từ Lesbian, Gay, Bisexual, Transsexual
dần dần được thông cảm ở hầu hết các nước phát
triển, kể cả Việt Nam. Gay,
tiếng Anh, chỉ người đồng tính nam, Lesbian
là người đồng tính nữ. Bisexual
là hấp dẫn tình dục với cả phái nam và phái nữ.
Transexual
là người chuyển đổi giới tính
Ngoài
ra, ngày nay, nhiều phụ nữ không muốn có chồng, hoặc
tìm không đúng đối tượng nên dùng phượng tiện thụ
tinh nhân tạo để có con. Cũng có thể phụ nữ có chồng,
có con nhưng đã li dị Đó là những bà
mẹ đơn thân .
Các ‘single
mom’
này rất nhiều trong xã hội ngày nay: tại
Mỹ, số lượng em bé do các bà mẹ đơn thân sinh ra trong
năm 2004 chiếm 35,7% tổng số em bé chào đời.
.
hệ
thống thông tin . Trong
bối cảnh toàn cầu hoá với Ipad, iphone, internet, vấn đề
tình dục trở nên cởi mở hơn, sự hẹn hò cũng dễ
dàng hơn. Báo chí thường
đăng chuyện nhiều người lớn tuổi ở nước ngoài hẹn
hò với ‘bồ nhí’ trong nước. Các trang mạng xã hội
như blog, facebook .. giúp tìm kiếm bạn đời hoặc ‘người
đi qua đời tôi’ dễ dàng hơn.
Còn
trong nước,
ở những cặp vợ chồng mà một trong hai người phải đi
làm ăn xa nhà lâu ngày (di cư đi tỉnh khác, nông thôn ra
đô thị, hoặc đi lao động, đi học hay làm việc ở
nước ngoài) thì chính những thay đổi này đã dẫn tới
cách mạng tình dục với
tình trạng ngoại tình, ly hôn cũng nhiều
hơn trước.
Gia
đình ngày nay, vì cả cha lẫn mẹ đều đi làm, đi sớm,
về trễ nên không còn thì giờ để ý đến con, con đâm
ra hư hỏng. Gặp thêm bạn xấu ở học đường lôi cuốn
đâm ra chích choé, hút sách, rượu chè ; xem các chương
trình khiêu dâm hay bạo hành trên truyền hình lôi cuốn
các em trong các hành vi tiêu cực và đó là trái bom nổ
chậm của thiếu niên. Thực vậy, trên màn hình nhỏ,
nhiều chuyện không nhỏ xảy ra!
Nhiều
bà mẹ lo cho con đã phải dời chổ ở nhiều lần, tránh
các khu phố có ngoại cảnh xã hội tiêu cực như gái bán
hoa ngoài đường, thanh niên chích choé.
Sự
xáo trộn môi trường gia đình như cha mẹ bất hoà, hoàn
cảnh thất nghiệp là môi trường tạo điều kiện
(enabling environment) cho sự mất hứng thú trong học tập
của thiếu niên.
.
hệ
thống văn hoá
bao gồm mọi yếu tố tinh thần, tâm lý, tâm linh, truyền
thống. Hệ thống này có tác động thẩm thấu lâu dài
nhất vì chìm sâu trong tâm thức để rồi có ảnh hưỏng
gián tiếp ở một bình diện rộng và lâu dài.
Các
hệ thống kinh tế,
thông tin, văn hoá ..
đều tương quan với nhau, lồng ghép lên nhau . Do đó
trong sự nghiên cứu mọi hiện tượng nhân văn và xã
hội, ta phải chú ý đồng bộ đến các hệ đó để
phân tích vấn đề.
Hệ
gia đình luôn luôn chịu sức ép bên ngoài cũng như bên
trong hệ thống:
.
sức ép bên ngoài
ở đây trong truờng hợp gia đình Việt, bị nhiều yếu
tố như chồng cải tạo, vợ ở nhà nuôi con; khi chồng
may mắn còn sống không chết trong tù cải tạo trở về
gia đình thì mối tình cũng khác năm xưa.
.
sức
ép bên trong
như con cái qua xứ lạ, học hành phải gấp rút để đuổi
kịp chúng bạn, sống trong môi trường khác, nói tiếng
khác.
Nếu
hệ thay đổi qúa nhanh theo sự thay dổi của ngoại cảnh
thì hệ không ổn định đưọc. Hệ phải tự điều
chỉnh để giữ được thế ổn định, chỉ khi nào tác
động vượt qúa giới hạn của tính đàn hồi thì hệ
mới thay đổi. Nhiều khi chỉ những việc đâu đâu mà
hệ thống mất ổn định:
Rõ
ràng sự nhỏ cỏn con
Bằng
lông mà nảy ra cồn Thái Sơn
Hệ
thống mất ổn định và có thể đến diễn
thế phân hủy
với li hôn li dị; sau đó sẽ ảnh hưởng đến các hệ
phụ khác. Ví dụ: con cái không ai chăm sóc sẽ dễ trở
nên bạo hành và chính phủ phải cho chúng vào các trung
tâm thiếu nhi phạm pháp, gây thêm gánh nặng cho toàn xã
hội . Riêng về các nguyên nhân li hôn li dị, các nhà
nghiên cứu về gia đình cho rằng không phải mức độ
cũng như mật độ các vụ cải vã đã làm hủy hoại hôn
nhân mà do tiến trình bốn giai đoạn: chỉ trích, khinh
thường, chối bỏ và xa lánh. Đó là bốn giai đoạn then
chốt mà nhà tâm lý học Mĩ John Gottman sau 20 năm nghiên
cứu trên 2000 cặp vợ chồng luôn trong tình trạng xung
đột. Theo ông, không phải vì tiền bạc, thiếu thoả mãn
tình dục hoặc không hợp tính khí sẽ gây ra việc chia
tay. Nguyên nhân 'anh
đi đường anh, tôi đi đuờng tôi' là
do một diễn thế tiềm tàng, từ lời chỉ trích nho nhỏ,
nghĩa là không tôn trọng nhau ( 'anh ăn bận lôi thôi',
'anh chả để ý đến vợ con', 'chỉ lo ba cuốn sách',
'bạn bè anh sao sao ấy', 'anh cứ bừa bãi', 'anh cứ hút
thuốc lá hôi cả nhà' ..) sẽ đưa đến cảm giác khó
chịu và từ đó biến thành sự khinh thường.
Chị
em ơi, người ta trông thấy mặt chồng thì mừng
Sao
tôi trông thấy mặt chồng thì lại như gừng, như vôi !
Khi
người bị chỉ trích chối bỏ tất cả những lời kết
tội, từ chối tranh luận và đi đến chỗ rút lui vào
yên lặng thì hai vợ chồng sẽ xa lánh nhau một cách nguy
hiểm. Do đó sự truyền thông (communication) trở thành
quan trọng để dung hoà quan điểm. Sự trò chuyện có tác
dụng hai chiều, trò chuyện để đả thông tư tưởng, và
trò chuyện trong ái ngữ, vì 'một
lời là một vận vào khó nghe
' (Kiều). Việc tôn trọng nhau giúp vợ chồng nhận biết
sự khác biệt về quan điểm của nhau và việc mong muốn
cả hai người có cùng một quan điểm trên mọi vấn đề
là không thiết thực.
Các
yếu tố ảnh hưởng đến tính bền vững trong gia đình
Gia
đình như vậy qủa thật là một yếu tố to lớn trong
việc hình thành nhân cách của đứa trẻ. Gia đình, tế
bào của xã hội, như vậy rất đúng. Tế bào mà hư thì
sinh ra ung thư khó chữa; gia đình mà hư hỏng thì xã hội
cũng hư luôn. Tương tự một vật xúc tác trong một phản
ứng hoá học, gia đình giúp các vật thể trong đó tạo
các hỗ tương để phản ứng chóng hơn, thuận lợi hơn
để tạo ra đầu ra tốt hơn và với một hiệu qủa trọn
vẹn hơn.
Gia
đình là một định chế có tầm quan trọng đặc biệt
về tinh thần, tâm lí và xã hội. Nhưng hiện nay, gia đình
rạn nứt. Nhiệm vụ của các nhà tâm lý học, xã hội
học là xác định được bản chất của mối quan hệ,
đâu là nguyên nhân, đâu là kết qủa. Biết được các
yếu tố chi phối đến sự bền vững sinh thái của gia
đình (ngoại tình, cờ bạc, bạo hành lời nói hay bạo
hành về cử chỉ) và hiểu cái gì tạo ra cân bằng là
chìa khoá hiểu được bản chất của hệ thống. Một
khi hệ thống trục trặc, mất cân bằng thì lúc đó, hệ
phải tự điều chỉnh lại, nhưng nếu khả năng tự điều
chỉnh vượt qúa ngưõng, hệ sẽ bị phá vỡ. Muốn hệ
cân bằng trong gia đình, đạt đến sự vững bền, các
yếu tố sau đây cần chú trọng:
.
chữ
Hoà
. Hoà theo các nghĩa hoà nhã, hoà thuận, dung hoà, hoà hợp,
hoà thuận v.v.. Đừng bao giờ giận nhau lâu cũng đừng
bao giờ ghét nhau. Hãy quên hết sự giận hờn để rồi
thương yêu nhau nhiều hơn. Hãy tin vào cái tốt hơn là
cái xấu do đó nếu biết chồng hay vợ có một tật xấu
nào đó thì tìm cách sữa chữa, không nên chê bai, làm
nhục vợ hay chồng. Phải dung hoà cách biệt bằng cách
san bằng các dị đồng về mọi phương diện: sinh lý, sở
thích, nhu cầu. Ở đời ai cũng có khuyết điểm; nên
nhìn vào ưu điểm của vợ hay chồng; nói khác đi, không
nên lý tưởng hoá qúa người bạn đời bằng cách chê
bai:
Béo chê béo trục béo
tròn
Gầy
chê xương sống xương sườn phơi ra
Và
cũng đừng qúa lý tưởng hoá đối tượng, lý tưởng
hoá cuộc sống vợ chồng về mọi mặt tinh thần, cảm
xúc, tình dục, tri thức v.v vì khi đặt mục tiêu phấn
đấu qúa cao, nhảy không qua mức, bổ xuống sẽ thất
vọng. Thực vậy, người thiếu nữ mới lớn luôn luôn
mơ đến người yêu lý tưởng, nhưng trên thực tế,
người đó chỉ có trong phim ảnh: đẹp trai, lãng mạn và
'ga lăng', nhưng khi va chạm thực tế ngoài đời lại khác
.Con người
phải biết hài hoà cả 5 hành động: cho, nhận, yêu
thương, làm việc, giải trí. Xem cuốn sách Những quy tắc
trong cuộc sống: Bí quyết cho một cuộc sống tốt đẹp
hơn, hạnh phúc hơn và thành đạt hơn (The rules of life: A
personal code for living a better, happier, more successful
kind of life )
.
tính
thích nghi:
trong sinh vật học, các cá thể phải thích nghi với các
biến đổi môi trường, nếu không sẽ bị chết. Và
trong xã hội cũng vậy .Vì các điều kiện xã hội, kinh
tế thay đổi do đô thị hoá, do truyền thông đại chúng
nên cá nhân cũng phải thích nghi, phải biến đổi, phải
tái phối trí trong các các điều kiện mới; nếu không
thích nghi được, không nhẫn nhục, không muốn trách
nhiệm chung sống trọn đời với người hôn phối thì hệ
thống sẽ bị phân hủy.. Mềm mỏng và dễ chịu tức là
dễ thích nghi với sự thay đổi: cây sậy nhờ mềm mỏng
nên không bị gió lốc cuốn đi
Người
vợ ngày nay đi làm để tự túc về tài chính, để phụ
thêm kinh tế gia đình; nhiều người thích hoạt động xã
hội do đó hay giao tế nhưng chồng lại không thích nghi
vói môi trường mới và hay ghen nên có thể gây ảnh
hưởng tiêu cực đến quan hệ vợ chồng. Bảo lãnh gia
đình qua sẽ thêm hạnh phúc, nhưng nếu các cụ không
thích nghi mà vẫn giữ các giá trị cũ như đòi ăn trầu,
hút thuốc Cẩm lệ thì dĩ nhiên khó thoả mãn. Qua sống
các nuớc Tây phương, không còn cảnh mẹ chồng nàng dâu
nữa, không còn cảnh chồng chúa, vợ tôi như xưa ở Viet
Nam.
.
chữ Nhẫn. Nhẫn
như trong các từ nhẫn nại, nhẫn nhục, kiên nhẫn. Nếu
viết chữ Nhẫn theo Hán ngữ, thì chữ Nhẫn có chữ đao
ở trên chữ Tâm, có nghĩa dao đâm vào tim như vậy vừa
tượng hình, vừa gợi nhiều ý nghĩa.
Trong
gia đình đông người bá nhân bá tính, sự thích nghi đòi
hỏi sự nhân nhượng. Chữ nhẫn rất cần. Tinh tấn và
nhẫn nhục là hai từ trong Phật giáo. Một sự nhịn là
chín sự lành. Vợ chồng cần tin tưởng, nhường nhịn
lẫn nhau.
Mặc
dầu:
Thế
gian được vợ mất chồng,
Nào
phải như rồng mà được cả đôi
Nhưng
khi có bất đồng, nhẫn nhục là điều cần:
Chồng
giận thì vợ bớt lời
Cơm
sôi nhỏ lửa một đời không khê
Khi
bất hoà thường không kiểm soát được lời nói, cử
chỉ, cảm xúc và gây bạo động trong gia đình. Điều
này được các nhà tâm lý học gọi là thiếu thông minh
cảm xúc (loss of emotional intelligence) hay là Emotional
Quotient (EQ) . Nói khác đi, phải học giá trị của sự tự
chủ: thắng vạn quân không bằng tự thắng lòng mình.
Trong
sách bán rất chạy ở Mỹ 'Người vợ chịu thua' (The
Surrendered wife) của Laura Doyle, bà này đề nghị phụ nữ
nên nhìn nhận sự khác biệt giữa 2 phái tính, bớt đòi
hỏi ở các ông chồng hơn, nhất là đừng ..chê bai, chỉ
trích chồng .. Thực ra trong đời sống gia đình, những
vấn đề phức tạp do cả hai vợ chồng gây ra chứ không
phải chỉ do một người: hôn nhân không còn là thời kì
lãng mạn như khi làm quen và tỏ tình với nhau mà hôn
nhân chính là ..thực tế với nhiều chuyện lỉnh kỉnh
cần đối diện và giải quyết như con đau, con học không
được, không con, mất job..Nỗ lực nhẫn nhịn phải đến
từ hai phía.
.sự
chân thành và quan tâm
Việt
Nam có danh từ tình nghĩa vợ chồng. Ngoài tình lại còn
có nghĩa:
Rủ
nhau xuống biển mò cua
Đem
về nấu qủa mơ chua trên rừng
Ai
ơi chua ngọt đã từng
Non
xanh nưóc bạc ta đừng quên nhau
Ta
đừng quên nhau, có nghĩa là phải biết cùng nhau chia sẻ
tương lai, chia sẻ các dự tính để xây dựng tương lai,
bàn luận, xây dựng như nhà văn hào Pháp Antoine de St
Exupéry viết: Tình
yêu không phải là nhìn nhau, mà cùng nhìn về một hướng
Nhờ
cả hai yếu tố trên: gia đình và xã hội, trẻ em có
thêm niềm tin, củng cố niềm tin vì mất đi niềm tin là
mất tất cả. 'Những
con mắt buồn phiền xin cấy lại niềm tin'
vì mất đi niềm tin có thể dẫn đến sự tự hủy hoại
đời sống và đây cũng là một hiện tượng xã hội khá
phổ biến.
Kết
luận.
Tương
lai nhân loại tùy thuộc vào gia đình. Gia đình có một
liên đới sống động với xã hội. Nền móng xã hội
chính là gia đình. Nền móng gia đình chính là hôn nhân.
Gia
đình không còn là đơn vị sản xuất cơ sở như trong xã
hội nông nghiệp truyền thống mà bị do nhiều hệ thống
chi phối. Ngày nay, xã hội càng ngày càng đô thị hoá,
công nghiệp hoá v à
toàn cầu hoá
trong một thế giới phẳng,
chứa chất mọi ảnh hưởng hoặc tích cực, hoặc tiêu
cực.
Nhưng
cái vấn nạn quan yếu nhất hiện nay là sự thiếu tình
thương
Gia
đình, tiếng Anh là Family mà Family cũng có nghĩa là
Father And Mother, I Love You! ( Ba và Mẹ, con yêu ba mẹ)
Thực
vậy, lòng yêu thương như hơi thở, nó tan toả, nó thăng
hoa đến mọi người . Khi biết yêu thương và cảm nhận
được sự yêu thương, trẻ em sẽ sống có trách nhiệm
với chính mình và với mọi người.
Mà
muốn tình thương nẩy nở thì môi trường thuận lợi
nhất để gieo hạt giống tình thương chính là gia đình:
hạt giống muốn ra hoa, ra trái thì phải có hệ thống rễ
tốt để bám chặt, hút chất bổ mới có lá hoa sum sê.
Còn hạt giống bị ném vào các môi trường xa lạ thì dĩ
nhiên con người bị vong thân, phóng thể .
Tình
thương là hơi thở tiếp tế sinh lực và thiếu tình
thương cũng như thiếu dưỡng khí.
Nhà
nghèo nhưng con cái đầm ấm, trên thuận dưới hoà thì
vẫn vui như trong thơ của Tản Đà:
Xa
xa con đã tới gần
Các
con về đủ quây quần bữa ăn
Cơm dưa muối khó khăn mới có
Của
không ngon, nhà khó cũng ngon
Khi
vui câu chuyện thêm dòn
Chồng
chồng vợ vợ con con một nhà ..
Như
vậy phải củng cố gia đình với tình thương, với nụ
cười ở trong tim, nhìn cuộc đời với niềm vui trong
ánh mắt thì tình thương sẽ rạng rỡ. Tình thương đem
đến sự bình yên, sự vững mạnh, vì không tình thuơng
thì gia đình rời rạc, kéo theo hệ qủa về xã hội.
Nhưng xã hội cũng là môi trường để gia đình phát
triển; đó là một xúc tác như trong một phản ứng hoá
học. Tương tự một vật xúc tác trong một phản ứng
hoá học, gia đình giúp các cá thể tạo các hỗ tương
để phản ứng xẩy ra chóng hơn, thuận lợi hơn và với
một hiệu qủa trọn vẹn hơn. Gia đình như vậy qủa
thật là một yếu tố to lớn trong việc hình thành nhân
cách của đứa trẻ và từ đó, làm cho xã hội vốn có
nhiều vấn nạn sẽ bớt vấn nạn hơn, bớt nhà tù hơn
với tình thương tỏa rộng và chiếu sáng hơn.
Thái
Công Tụng
(bài
nói chuyện trong khoá Đại học Hè ở Nancy (Pháp) nhiều
năm về trước )
