Phạm Chí Dũng
Tại sao không có vũ khí Mỹ trong ‘$12 tỷ thỏa thuận thương mại’?
Dấu hỏi lớn
Một dấu hỏi lớn vẫn tồn tại sau chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống
Mỹ Donald Trump vào tháng Mười Một năm 2017: Vì sao trong khi ông Trump
và Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc có vẻ mãn nguyện với giá trị thỏa thuận
thương mại được ký kết giữa hai nước trong chuyến đi này lên tới 12 tỷ
USD (tuy chưa biết có thật hay không, hoặc nếu là thật thì có được thực
hiện hay không), đã chẳng có một thỏa thuận nào và càng không hiện ra
hợp đồng nào về việc Việt Nam mua vũ khí của Mỹ, cho dù Tổng thống Trump
đã trổ “ngón nghề” về đàm phán,
và Bloomberg còn dẫn một nguồn tin ẩn
danh cho biết Tổng thống Mỹ khi “chào hàng” tên lửa và các hệ thống vũ
khí khác của Mỹ thậm chí nói ông Phúc “còn chần chờ gì nữa” khi ông
(Trump) đã lên nắm cương vị đứng đầu nước Mỹ được 10 tháng rồi.
Một số trong giới quan sát chính trị nhận định rằng việc “chào hàng”
không thành trên có thể được xem là một thất bại của Trump - về thể diện
cũng như khiến ảnh hưởng tiêu cực đến một trong những sở trường tái
tranh cử tổng thống của Trump là các thương vụ bán vũ khí cho các nước
khác.
Thế còn về phía giới chóp bu Việt Nam thì thế nào? Chẳng lẽ sau hàng
loạt chuyến đi Mỹ trong năm nay của các tướng Ngô Xuân Lịch - Bộ trưởng
quốc phòng, và Nguyễn Chí Vịnh - Thứ trưởng quốc phòng có liên quan đến
việc mua vũ khí, Việt Nam lại chẳng nhìn ngó một cơ hội mười mươi mà
Tổng thống Mỹ mang đến tận Hà Nội?
Trong khi đó cửa đã mở, và quan trọng không kém là hành lang pháp lý cho việc mua vũ khí Mỹ đã thông thoáng.
Vào tháng Năm năm 2016, trong một cử chỉ rất bất ngờ, tổng thống Mỹ
khi đó là Barak Obama đã tuyên bố tại Hà Nội rằng nước Mỹ dỡ bỏ hoàn
toàn lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam. Tức từ đó trở đi, Việt
Nam có thể được mua một số loại vũ khí tối tân của Mỹ mà không bị chế
tài mua bán như trước đây.
Bằng chứng quan tâm đến vũ khí phương Tây là sau khi được dỡ bỏ lệnh
cấm mua vũ khí sát thương, Việt Nam đã âm thầm mua chịu nửa tỷ USD tín
dụng quân sự của Ấn Độ và hỏa tiễn của Israel - đều là những đồng minh
quân sự của Mỹ.
Một luồng quan điểm về vũ khí Mỹ
Cho tới nay, Nga vẫn là đối tác cung cấp đến 90% vũ khí chủ lực cho
Việt Nam. Nhưng từ khoảng năm 2013 đến nay và đặc biệt gần đây, đã xuất
hiện quan điểm trong giới chuyên gia quốc phòng rằng sẽ rất rủi ro nếu
Việt Nam chỉ phụ thuộc vào một hay một số ít các đối tác, vì vậy Việt
Nam nhất thiết phải đi tìm cách đa dạng hóa nguồn cung và bổ sung thêm
vào biên chế những khí tài có xuất xứ “ngoài Nga”.
Quan điểm trên cũng đánh giá rằng vũ khí Nga tuy rất tốt - không thua
kém, thậm chí có nhiều điểm còn mạnh hơn cả của NATO - tuy nhiên vẫn
tồn tại những điểm yếu như: năng lực sản xuất giới hạn, tiến độ giao
hàng chậm, và các khí tài của Nga cũng ít khi được thiết kế theo kiểu
mô-đun như phương Tây nên rất khó bảo trì và nâng cấp (ngược lại, vũ khí
do các thành viên NATO chế tạo rất dễ dàng tùy biến, nâng cấp, nhờ vào
nguồn cung đa dạng). Ngoài ra, một yếu tố nữa mà Việt Nam cần tính đến
là giữa Việt Nam và Trung Quốc hiện nay đang có những bất đồng về chủ
quyền biển đảo, mà Trung Quốc cũng là một nước nhập khẩu lớn và sử dụng
vũ khí theo “hệ Nga”. Với tiềm lực tài chính eo hẹp hơn nhiều, chắc chắn
Việt Nam không thể chạy đua với Trung Quốc về số lượng khi những gì Nga
bán cho Việt Nam thì cũng có thể bán cho Trung Quốc nhưng với số lượng
lớn hơn rất nhiều, vì vậy không có gì để đảm bảo bí mật và lợi thế của
Việt Nam nếu xảy ra xung đột (tức chiến tranh giữa hai nước)…
Trong thời gian Trump ở Việt Nam vào tháng 11/2017, một số tờ báo nhà
nước cũng có xu hướng cổ vũ cơ chế mua bán vũ khí với Mỹ như “Quân đội
Việt Nam đang đứng trước cơ hội rất lớn khi Mỹ thể hiện thiện chí muốn
cung cấp những vũ khí tối tân nhất theo yêu cầu của chúng ta”.
Những tờ báo này cũng khuyến nghị rằng nếu có mong muốn mua thêm các
vũ khí phương Tây vào thời điểm này, Việt Nam nên tập trung vào cải
thiện năng lực cảnh giới điện tử, giám sát hàng hải và chống ngầm - điểm
yếu lớn nhất hiện nay của hải quân. Máy bay tuần tiễu P-3C Orion hay
SC-130J Sea Hercules (biến thể nâng cấp từ dòng máy bay vận tải hạng
trung C-130) sẽ là một miếng ghép hoàn hảo cho năng lực phòng thủ, bảo
vệ lãnh hải của Việt Nam. Một yếu tố khác cũng khá quan trọng là giá
thành của C-130J lẫn SC-130J đều không quá đắt, phù hợp với ngân sách mà
Việt Nam có thể đáp ứng cho công tác đào tạo, huấn luyện cũng như duy
trì, nâng cấp. Ngoài ra, với mối quan hệ đang cực kỳ nồng ấm với Nhật
Bản, trong trường hợp Mỹ bán máy bay nhưng không trang bị vũ khí, cũng
không quá khó khăn để Việt Nam có thể tìm kiếm sự thay thế từ các đối
tác Nhật (với nền công nghệ quốc phòng hùng mạnh và cũng sử dụng vũ khí
hệ Mỹ-NATO).
Và nếu điều kiện tài chính cho phép, Việt Nam cũng có thể xem xét mua
thêm 1 hoặc 2 phi đội tiêm kích F-16 đã qua sử dụng và được nâng cấp
lên chuẩn Block 52 của Mỹ, như là một giải pháp lý tưởng để tăng cường
sức mạnh không quân trong bối cảnh những cựu binh én bạc MiG-21 (khoảng
100 chiếc) mới nghỉ hưu và khoảng trống vẫn chưa được lấp đầy. Bên cạnh
đó, phương án này cũng giúp không quân Việt Nam dần làm quen, trước khi
sử dụng nhiều hơn các thế hệ máy bay chiến đấu của phương Tây…
Nguyên nhân sâu xa nào?
Ngân sách quốc phòng của Việt Nam đã tăng từ 1,3 tỷ đôla lên đến 4,6
tỷ đôla (tăng 258%) trong vòng 10 năm, từ năm 2006 - 2015, và hiện thời
chiếm khoảng 9% tổng chi ngân sách quốc gia.
Tuy nhiên, ngày càng nhiều thông tin cho biết ngân sách quốc phòng
phải “giật gấu vá vai” trong những năm qua, đặc biệt trong bối cảnh ngân
sách quốc gia có xu hướng cạn kiệt nhanh chóng và Việt Nam đặc biệt
thiếu ngoại tệ để nhập khẩu hàng hóa và trả nợ nước ngoài.
Nhưng “thiếu tiền” có phải là nguyên nhân chính khiến Việt Nam không quá mặn mà mua vũ khí Mỹ?
Vào tháng Tám năm 2017, đài VOA dẫn lại một phát hiện độc đáo trong
bài viết có tựa đề “Quan chức Việt Nam đòi Mỹ ‘lại quả’ từ các hợp đồng
mua vũ khí”.
Theo đó, một hãng tin tình báo quốc phòng của Anh đã tiết lộ rằng các
quan chức chính phủ Việt Nam yêu cầu các đối tác của Mỹ trả 25% hoa
hồng cho các thương vụ mua bán vũ khí.
Thông tin của Shephard Media trích dẫn một nguồn tin quốc phòng của
Mỹ cho biết các giới chức quốc phòng Việt Nam thông báo cho phái đoàn
của Mỹ ở Hà Nội rằng các thương vụ mua bán vũ khí phải được “lại quả”
1/4 của tổng giá trị. Cũng theo nguồn tin này, cuộc họp đã “đột ngột
dừng lại” sau khi phía Việt Nam đưa ra yêu cầu đó. Nguồn tin quốc phòng
Mỹ cho Shephard Media biết thông tin này tại một Hội nghị và triển lãm
phòng thủ hàng hải IMDEX được tổ chức ở Singapore tháng 5/2017…
Cũng có thể còn một nguyên do nữa: giới chóp bu Việt Nam không dám
làm mích lòng Tập Cận Bình bằng một hợp đồng mua vũ khí Mỹ khi cả Tập và
Trump đều hiện diện ở Hà Nội vào tháng 11/2017, chỉ cách nhau vài ba
tiếng đồng hồ. Cũng bởi thế, việc Trump cố thuyết phục Phúc mua vũ khí
đã chứng tỏ Trump không mấy am hiểu về nội tình chính trị Việt Nam, cho
dù Bộ Ngoại giao Mỹ và CIA có thể đã báo cáo cho Trump cặn kẽ về vấn đề
này.
Ai mới có quyền quyết định?
Trong thực tế, Thủ tướng Phúc của Việt Nam không phải là thủ tướng
Israel để có quyền quyết định những vấn đề lớn, cho dù ông Phúc có thực
lòng muốn mua vũ khí của Mỹ chăng nữa.
Trong thực tế, quyền quyết định ngân sách quốc phòng chi cho cái gì
và chi bao nhiêu thuộc về Bộ trưởng quốc phòng Ngô Xuân Lịch và Bí thư
quân ủy trung ương Nguyễn Phú Trọng.
Trong Quân ủy trung ương và trong cơ cấu chính trị chằng chịt và
chồng chéo giữa khối đảng lẫn chính quyền ở Việt Nam, Thủ tướng Nguyễn
Xuân Phúc tuy vượt hẳn bộ trưởng quốc phòng về chức vụ nhưng lại chỉ là
ủy viên thường trực, tức chỉ là “cấp dưới” của Phó bí thư quân ủy trung
ương Ngô Xuân Lịch.
Muốn bán nhanh được vũ khí, lẽ ra Trump cần mời chào trực tiếp với
Nguyễn Phú Trọng, thay vì nói với Trần Đại Quang - Chủ tịch nước “thống
lĩnh các lực lượng vũ trang” nhưng cũng chỉ là ủy viên thường trực Quân
ủy trung ương như Nguyễn Xuân Phúc.
Nhưng hình như Trump không biết và cũng chẳng thèm quan tâm đến mối quan hệ quá đỗi phức tạp trên…
Blog Phạm Chí Dũng - VOA
