Nguyên Lam - Nguyễn Xuân Nghĩa
Trung Quốc Và Mậu Dịch Đông Nam Á
Việt Nam thật ra đang có nhiều ưu thế bất ngờ với kinh tế Hoa Kỳ...
Hôm
Thứ Sáu 17, khi chủ trì cuộc hội luận về an ninh quốc gia tại thủ đô
Bắc Kinh, Chủ tịch Tập Cận Bình nói tới ba hiện tượng đang chi phối cục
diện chính trị Trung Quốc trong năm 2017. Đó là một thế giới đa cực hóa,
một nền kinh tế toàn cầu hóa và tiến trình dân chủ hóa trong quan hệ
quốc tế.
Mười ngày sau, hôm Thứ Hai 27 tới đây, 16 nước sẽ họp tại Kobe
của Nhật để xúc tiến việc đàm phán về Hiệp định Đối tác Toàn diện Khu
vực, gọi tắt là RCEP, và giữa tháng tới một số quốc gia khác sẽ họp tại
Chile ở Nam Mỹ để cứu vãn Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP đã
bị Hoa Kỳ từ bỏ. Khung cảnh ấy khiến người ta tự hỏi về vị trí của các
nền kinh tế Đông Nam Á bên cạnh Trung Quốc, là điều Diễn đàn Kinh tế sẽ
tìm hiểu sau đây….
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do cùng
Nguyên Lam xin kính chào chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa. Thưa
ông, sau khi Hoa Kỳ triệt thoái khỏi Hiệp ước Đối tác Xuyên Thái Bình
Dương gọi tắt là TPP trong đó có nhiều nước Đông Á, Trung Quốc liền thúc
đẩy việc đàm phán Hiệp định Đối tác Toàn diện của Khu vực Á Châu Thái
Bình Dương gọi tắt là RCEP. Khi đó thì các nền kinh tế vừa phát triển
tại Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam, nên làm gì giữa hai nền kinh tế
đang dẫn đầu thế giới hiện nay là Hoa Kỳ và Trung Quốc? Câu hỏi được đưa
ra sau khi Chủ tịch Tập Cận tuyên bố trong một cuộc hội luận tại Bắc
Kinh hôm Thứ Sáu 17 vừa qua rằng năm nay, Trung Quốc phải đối diện với
ba hiện tượng là một thế giới đa cực hóa, một nền kinh tế toàn cầu hóa
và một trào lưu dân chủ hóa các cơ chế quốc tế. Ông nghĩ sao về những
biến cố này?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Trước hết, về lời tuyên bố của
Chủ tịch Tập Cận Bình, ông ta muốn nói tới ba thách đố đang đặt ra cho
Trung Quốc năm nay và khẳng định theo nét văn hóa bí hiểm của Trung Hoa
là sẽ có sự kiên định chiến lược, niềm tự tin chiến lược và sự nhẫn nại
chiến lược để nắm bắt cơ hội. Thứ nhất, về cái gọi là “thế giới đa cực
hóa”, Bắc Kinh nói là hiện nay không quốc gia nào giữ thế độc bá khi
Liên hiệp Âu châu đang phân hóa, Liên bang Nga đã suy yếu và Hoa Kỳ còn
tràn ngập giữa quá nhiều vấn đề. Sự thật thì có lẽ lãnh đạo Bắc Kinh
muốn nói đến thế lực đang lên của Trung Quốc bên cạnh Hoa Kỳ cho tới nay
vẫn là siêu cường mạnh nhất. Thứ hai, về hiện tượng trao đổi toàn cầu
thì Trung Quốc đã tăng trưởng ngoạn mục trong ba chục năm nhờ tự do mậu
dịch nhưng ngày nay, nền kinh tế Trung Quốc bắt đầu hụt hơi và có nhiều
bài toán nan giải bên trong, khi thế giới bên ngoài đang có phản ứng bảo
hộ mậu dịch từ Âu Châu tới Hoa Kỳ cho nên Bắc Kinh cần tới các thị
trường bên ngoài để duy trì đà tăng trưởng bên trong.
- Thứ ba,
khi Tập Cận Bình nói đến trào lưu dân chủ hóa của các cơ chế quốc tế,
thì ta đừng nghĩ đến dân chủ hóa là điều Trung Quốc không chấp nhận. Ông
ta chỉ hàm ý là các tổ chức quốc tế thiết lập sau Thế chiến II, như
Liên Hiệp Quốc, Ngân Hàng Thế Giới, Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế hay Tổ Chức
Thương Mại Thế giới WTO, Tòa Án Trọng Tài, v.v… là các định chế Tây
phương và ngày nay nhiều quốc gia đang nhân danh chủ quyền của họ mà phủ
nhận các định chế ấy. Sự thật thì lãnh đạo Bắc Kinh muốn huy động tâm
lý quần chúng trước ba thách đố về an ninh chiến lược là 1/ sức mạnh của
Hoa Kỳ, là 2/ yêu cầu phát triển mậu dịch và 3/ việc thành lập các tổ
chức mới để bảo vệ quyền lợi của Trung Quốc. Quanh đi quẩn lại vẫn chỉ
là quyền lợi khi kinh tế Trung Quốc gặp khó khăn giữa một thế giới có
quá nhiều thay đổi.
Nguyên Lam: Trong khung cảnh chiến lược đang
dời đổi như vậy, thưa ông các nền kinh tế chưa phát triển tại Đông Nam Á
có thể và nên làm gì? Đây là câu hỏi mà Việt Nam quan tâm.
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Trước tiên, ta không nên quên rằng kinh tế Trung Quốc đang có
nhiều bài toán nan giải chứ không mạnh như trước, nên Bắc Kinh vẫn rất
cần thị trường nước ngoài vì chưa thể trông cậy vào sức tiêu thụ nội
địa. Thứ hai, sau khi Hoa Kỳ rút khỏi Hiệp ước TPP, Bắc Kinh chưa thể
trám vào khoảng trống đó với Hiệp định RCEP gồm 10 quốc gia của Hiệp hội
ASEAN và sáu nước là Trung Quốc, Nhật Bản, Nam Hàn, Ấn Độ, Úc và New
Zealand. Chúng ta sẽ tìm hiểu vì sao. Thứ ba, hoàn cảnh của từng nước
Đông Nam Á giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc cũng có khác nhau nên mỗi quốc gia
có thể xoay trở một cách.
Nguyên Lam: Chúng ta sẽ lần lượt tìm hiểu các vấn đề này, trước hết, thưa ông Nghĩa là về kinh tế Trung Quốc.
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Thế giới quá chú ý tới Hoa Kỳ và chính sách kinh tế hay thương
mại của Chính quyền Donald Trump mà nhìn vào Trung Quốc với hy vọng
khác. Thật ra, kinh tế Trung Quốc đang bị chững và không thể đạt mức
tăng trưởng trên 6% như trước trong khi lại chất lên một núi nợ quá lớn.
Ngay trước mắt, thị trường bất động sản của Trung Quốc có thể sụp đổ mà
muốn tránh thì họ phải giảm đà tín dụng và mức tăng giá địa ốc. Nhưng
hãm đà tín dụng lại gây hậu quả là tăng trưởng chậm hơn, thất nghiệp cao
với nguy cơ động loạn xã hội là điều lãnh đạo rất sợ. Bài toán nan giải
của họ là bơm tín dụng cũng có nghĩa là chuyển tiền của người có tiết
kiệm vào thị trường lao động mà lại dẫn đến khủng hoảng tài chính. Mâu
thuẫn này cho thấy Bắc Kinh chết kẹt giữa hai giải pháp cùng lưỡng nan:
một là thận trọng giảm đà tăng trưởng mà không làm thị trường địa ốc tan
vỡ như Nhật Bản và Hoa Kỳ đã từng bị trước đây. Vì những dị biệt lợi
tức quá lớn giữa chín tỉnh duyên hải miền Đông với phần còn lại ở bên
trong, sự tan vỡ này sẽ còn kinh hoàng hơn những gì đã xảy ra cho hai
nước kia. Hai là tìm ra hướng phát triển vẫn nhờ thị trường xuất khẩu
thì lại tùy thuộc quá nhiều vào các nền kinh tế khác giữa khung cảnh sa
sút của xuất nhập khẩu và phản ứng bảo hộ mậu dịch của cả Liên Âu lẫn
Hoa Kỳ.
Nguyên Lam: Chúng ta bước qua vấn đề thứ nhì là sự xoay
chuyển trái chiều giữa Hiệp ước TPP không còn nước Mỹ và Hiệp định RCEP
đang do Bắc Kinh cổ võ. Thưa ông, các nước Đông Nam Á xoay trở thế nào
trong khung cảnh đó?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: - Sự thật đầu tiên là hậu
quả của vụ TPP không đến nỗi khủng khiếp như người ta vẫn sợ vì Hiệp
ước này chưa thành hình. Mà nếu muốn thành hình thì các nước còn phải
tiến hành nhiều bước cải cách quan trọng để tiến tới chế độ thương mại
tự do, mở rộng hệ thống cung cấp mới giữa các thành viên với nhau và
tháo gỡ nhiều rào cản bên trong về lao động, môi sinh, v.v…. Dù có hay
không có Hoa Kỳ, Hiệp ước TPP này vẫn khiến các nước nghèo như Việt Nam
và Malaysia phải thay đổi lớn từ nay đến kỳ hạn Tháng Hai năm tới thì
mới hưởng lợi nhiều nhờ TPP như đã kỳ vọng. Thứ hai, nếu Hoa Kỳ rút lui
thì 11 nước còn lại vẫn xúc tiến Hiệp ước với nhau trong khi từng nước
có thể tiến hành hiệp định thương mại song phương với Mỹ. Cho tới nay
mới chỉ có Nhật Bản, Nam Hàn, Úc, Singapore, Malaysia và Thái Lan là có
loại thỏa ước song phương hay gần tương tự với Hoa Kỳ. Việt Nam nên chú ý
tới giải pháp đó sau hơn 20 cải tiến quan hệ với Hoa Kỳ. Việc cải cách
theo cam kết của TPP là điều cần thiết và có lợi khi sẽ thương thuyết
với nước Mỹ về một hiệp ước song phương.
Nguyên Lam: Nếu nhìn như
vậy thì các nước đang phát triển trong Hiệp hội ASEAN vẫn còn nhiều
cách xoay trở, nhưng phải chăng vì vậy mà lại xoay vào quỹ đạo của Bắc
Kinh với Hiệp định Đối tác Toàn diện của Khu vực RCEP?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Thật ra hoàn cảnh riêng của từng nước trong Hiệp hội 10 quốc
gia Đông Nam Á khiến cho nhiều nước lại vui mừng vì sự thất bại hay trục
trặc của Hiệp định TPP. Như Cam Bốt, Indonesia hay Thái Lan và
Philippines không mấy vui khi thấy Việt Nam và Malaysia hội nhập vào
nhóm 12 nước của TPP và có đầu cầu tiến vào thị trường Hoa Kỳ! Thứ hai,
dù Hiệp định RCEP với Trung Quốc không đòi hỏi tiêu chuẩn cao như TPP
nhưng chưa chắc đã sớm hoàn tất và không phải nước nào cũng sẵn lòng ngả
theo Trung Quốc, kể cả trường hợp Việt Nam. Họ vẫn có thể nghĩ đến thị
trường Liên Âu và Hoa Kỳ qua ngả thương thuyết song phương giữa khung
cảnh rõ ràng là đối đầu về nhiều mặt giữa Tầu và Mỹ. Thứ ba, các nước
Đông Nam Á kể cả Việt Nam, cần thấy là họ không nằm dưới tầm nhắm của
Hoa Kỳ theo quan điểm của Chính quyền Donald Trump, là điều hoàn toàn
khác với Trung Quốc, cho nên vẫn có triển vọng thương thảo với Mỹ chứ
không bị cắt cầu mà trôi vào vùng biển động của Bắc Kinh, khi ưu tiên
của Trung Quốc dù sao vẫn là xuất khẩu. Sau cùng, tôi cho rằng từ nguyên
thủy Hiệp hội ASEAN tại Đông Nam Á là một câu lạc bộ kinh tế với nỗ lực
hội nhập thành hình từ năm 1977 và hoàn thành một thỏa ước tự do thương
mại với nhau từ năm 1991 và một thỏa ước giải phóng đầu tư từ năm 2000.
Nhóm kinh tế này có nhiều khác biệt nhưng vẫn có hy vọng bổ xung cho
nhau nếu cố gắng hội nhập thành một khối ở giữa hai thế lực là Hoa Kỳ và
Trung Quốc.
Nguyên Lam: Thưa ông, nghĩa là khung cảnh tranh chấp
về cả an ninh lẫn kinh tế giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc lại còn có thể mở
ra một cơ hội khác cho các nước này, kể cả Việt Nam?
Nguyễn-Xuân
Nghĩa: - Hai nền kinh tế Mỹ-Hoa đã giao dịch và hợp tác với nhau trong
nhiều thập niên và gần như lập ra một chuỗi cung ứng nguyên vật liệu
giữa đôi bên. Thí dụ như hàng gia dụng hay điện tử, điện thoại di động,
hoặc áo quần giày dép, v.v… của Mỹ chế tạo bên Tầu để bán về Mỹ. Ngày
nay, kinh tế Trung Quốc mất lợi thế nhân công nhiều và rẻ, Hoa Kỳ thì
không chấp nhận cái thế giao dịch bất lợi ấy cho công nhân Mỹ nên cũng
tìm cách khác. Đấy là lúc các nước ASEAN có thể trám vào khoảng trống và
trở thành nguồn cung ứng cho kinh tế Hoa Kỳ, thí dụ như về hàng dệt sợi
hay điện tử. Từ nhiều năm trước, diễn đàn của chúng ta đã nói đến triển
vọng điền thế của Việt Nam khi các doanh nghiệp Hoa Kỳ rút khỏi Trung
Quốc và tìm nơi đầu tư có lợi hơn. Trào lưu đó sẽ dồn dập khi mâu thuẫn
Mỹ-Hoa đi vào giai đoạn gay gắt. Khi ấy, là một quốc gia đông dân, có
nhân công tương đối còn rẻ và lại có tay nghề thì Việt Nam vẫn còn triển
vọng thay thế phần nào vị trí cơ xưởng toàn cầu của Trung Quốc. Các
quốc gia như Mexico, Bangladesh hay Indonesia và Pakistan đã từng hy
vọng như vậy nhưng vì nhiều lý do khác nhau, kể cả yếu tố Hồi giáo hay
khủng bố, họ chưa thể trám vào khoảng trống đó, hoặc đang bị khó khăn,
như trường hợp của Mexixo. Như vậy, nhìn trên toàn cảnh Mỹ-Hoa và Đông
Nam Á, Việt Nam thật ra đang có nhiều ưu thế bất ngờ với kinh tế Hoa Kỳ,
nếu kịp thời cải sửa về năng suất và môi trường đầu tư để tiến lên
trình độ sản xuất cao hơn trong một chuỗi cung ứng có lợi hơn cho kinh
tế và xã hội.
Nguyên Lam: Ban Việt ngữ đài Á Châu Tự Do và Nguyên Lam xin cảm tạ chuyên gia kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa về cuộc phỏng vấn này.