Blade Runner
Các phim khoa học viễn tưởng có thể có những cảnh báo cho chúng ta – làm sao con đường của chúng ta đến một thế giới tương lai hoàn hảo lại tiềm tàng những hiểm họa. Quentin Cooper xem lại các bộ phim Hollywood để rút ra những bài học cho chúng ta.
TRÁNH NGƯỜI MÁY HAY TRÍ TUỆ NHÂN TẠO
Các sinh vật nhân tạo có bề ngoài và hoạt động giống như con người sẽ là rắc rối lớn. Một số người máy được tạo ra làm phần tử xấu, chẳng hạn như Terminator (Kẻ hủy diệt) không ngừng đuổi theo con người hay Ash trong Alien không có tính người nên luôn phản bội. Một số người máy khác có thể trở thành xấu xa như vậy do máy móc bị lỗi hay do nổi loạn như tay súng trong Westworld bắt đầu biết bắn giết.
Ngay cả khi chúng ta tước bỏ cơ thể chúng và khả năng di chuyển của chúng thì một thực thể có tri giác vẫn có thể là mối đe dọa. Trước hết, các máy tính có thể áp chế toàn bộ xã hội, chẳng hạn như chúng mô phỏng thực tế để chế ngự toàn bộ nhân loại như trong The Matrix Trilogy. Thứ hai, chúng có thể có hành động tàn sát như Red Queen trong Resident Evil vốn có nhiệm vụ bảo vệ nhân loại. Thứ ba, chúng có thể khiến chúng ta bị rối loạn cảm xúc như bộ máy có tri giác trong Her. Nếu có đủ thời gian, máy móc có thể nghĩ ra cách tự tiến hóa thành người để chúng có thể làm được tất cả mọi thứ ở trên.
Một chủ đề thường thấy trong các bộ phim là các máy móc được tạo ra để bảo vệ chúng ta cuối cùng có một nhận định không phải hoàn toàn vô lý rằng mối đe dọa lớn nhất là con người. Chẳng hạn như trong phim Colossus: The Forbidden Project các siêu máy tính quốc phòng Nga và Mỹ đã hợp sức để chiếm lĩnh thế giới.
Một lần nữa, chúng ta lại có nỗi sợ rằng những gì chúng ta tạo ra sẽ chống lại chúng ta – phản ánh sự thiếu lòng tin giữa khoa học và các khoa học gia vốn có từ tác phẩm Frankenstein của Mary Shelley.
MÁY MÓC CÙNG VŨ KHÍ LÀ THẢM HỌA
Dù hình dáng chúng có là gì đi nữa, có một quy tắc chung là cái gì thông minh nhân tạo thì thật sự không hay, nếu nó được trang bị vũ khí nữa thì đó sẽ là thảm họa và nếu nó có vũ khí hạt nhân nữa thì đó sẽ là ngày tận thế.
Từ Chiến tranh Lạnh trở đi, phim ảnh thường cho chúng ta thấy hiểm họa của chiến tranh hạt nhân toàn diện (nổi tiếng nhất là vào cuối phim Planet of the Apes) và các vụ thử hạt nhân (quái vật sống dậy trong Godzilla). Trong nhiều bộ phim, nhân loại sẽ đối mặt nguy hiểm nếu vũ khí hạt nhân do máy móc kiểm soát.
Thông điệp dành cho chúng ta là thế giới phi hạt nhân là tin tốt và vũ khí không nằm trong tay bất cứ thứ gì có trí tuệ nhân tạo thậm chí còn là tin tốt hơn.
CẤM NHÂN BẢN NGƯỜI
Kịch bản lạc quan nhất là con người lâm vào thế khó xử về đạo đức khi có những người được nuôi lớn chỉ để lấy nội tạng hay làm lao động rẻ mạt (Never Let Me Go, The Island, Moon); kịch bản tệ nhất là chúng ta tạo ra một đạo quân đông đảo và phát động một cuộc chiến khắp dải Ngân hà (Star War 2, Attack of the Clones).
Giữa hai kịch bản đó có thể có khả năng gien di truyền sẽ quyết định số phận chúng ta giống như hệ thống giai cấp do gien quyết định như trong Gattaca, kiểm soát ADN để tạo ra những siêu nhân chống lại chúng ta (Star Trek 2, Wrath of Khan và Into Darkness) và sự kết hợp đáng sợ giữa con người và các sinh vật khác (Alien: Resurrection, The Fly). Đó là còn chưa nói đến các virus, cây cỏ và động vật biến đổi gien.
Chỉ đến gần đây chúng ta mới tương đối quan ngại về việc điều khiển gien di truyền bởi vì chúng ta chỉ mới có khả năng này gần đây. Khoa học luôn đi vào những chỗ chúng ta chưa biết và những gì chưa biết đều luôn đáng sợ.
KIỂM SOÁT NHÀ NƯỚC HAY BỊ NÓ KIỂM SOÁT
Khả năng dự đoán của phim khoa học viễn tưởng là vấn đề gây nhiều tranh cãi nhưng nó rất giỏi trong việc khai phá cuộc sống hiện tại một cách trần trụi.
Do đó, cuộc sống tương lai thể hiện trên màn ảnh là sự thể hiện những gì đang xảy ra ở nơi chúng ta đang sống. Cho dù chính trị có đa dạng thì thông điệp không thay đổi là cảnh báo về các nhà lãnh đạo và các chính quyền quá hùng mạnh.
Phim Captain America: The Winter Soldier nói về các cơ quan chính quyền đối phó với mối đe dọa khủng bố bằng cách tăng cường giám sát và sự hiện diện quân sự lớn hơn bao giờ hết. Một lời thoại trong phim này nói rằng cách làm như vậy có rủi ro là súng sẽ chĩa vào bất cứ ai và xem đó là sự bảo vệ.
Tức là chúng ta sẽ mất tự do dưới danh nghĩa bảo vệ tự do.
Nhiều phim, ví dụ như Brazil hay Fahrenheit 451 được lấy bối cảnh dưới các chế độ đàn áp. Một số chế độ thậm chí còn chuyên chế hơn khi kiểm soát người dân bằng cách chia họ ra (chẳng hạn như nhà ổ chuột cho quần chúng còn các trạm không gian cho tầng lớp tinh hoa trong Elysium).
CẢNH GIÁC CÁC TẬP ĐOÀN LỚN
Ngoại trừ các tập đoàn như Wayne Enterprises trong Batman hay Stark Enterprises trong Iron Man, bất cứ công ty lớn nào trong các phim viễn tưởng đều là kẻ xấu. Các tập đoàn càng lớn chừng nào thì chúng nguy hiểm chừng đó.
Đặc biệt tàn bạo là tập đoàn Omni Consumer Products trong phim Robocop kiểm soát mọi khía cạnh của cuộc sống từ các mặt hàng cơ bản cho đến chính quyền.
Tất cả những bộ phim bom tấn này đều do những hãng phim lớn nằm trong tay những tập đoàn đa quốc gia sản xuất. Do đó, có khi nào họ muốn nói với chúng ta về bản chất của các đại công ty?
MỘT THẾ GIỚI – HÃY BẢO VỆ NÓ
Các phim khoa học viễn tưởng thường mô tả nhân loại mở rộng cuộc sống ra khắp vũ trụ. Đó có thể là cách con người cuối cùng sẽ tồn tại – cướp bóc tài nguyên của các hành tinh khác như việc kiếm mỏ titan ở Mặt Trăng của Sao Mộc trong phim Outland hay đánh nhau với người xanh để giành giật tài nguyên như trong Avatar.
Nhưng cho đến khi khả năng đó xảy ra thì chúng ta phải chấm dứt gây hại cho Trái đất nếu không hãy nghĩ đến cảnh ngộ của chúng ta sau này. Các nhân tố gây hại cho Trái đất có thể là thảm họa hạt nhân, biến đổi khí hậu (The Day After Tomorrow, Waterworld), ô nhiễm quá mức (WALL-E) hay cạn tài nguyên (như trong Mad Max, mọi người nổi điên vì thiếu dầu). Tuy nhiên bài học thì lúc nào cũng vậy: con người hãy thay đổi nếu không sẽ đối mặt với tận thế.
CẢNH GIÁC BẦU TRỜI
Mặc dù ở đây không có lỗi lầm gì của con người, các tai họa từ trên trời sẽ tìm đến chúng ta. Do đó nếu chúng ta cảnh giác chúng ta ít nhất có thể chuẩn bị tốt hơn. Đó có thể là cuộc xâm lược toàn diện của người ngoài hành tinh (Independence Day, Mars Attacks), hoặc một kẻ xấu ngoài hành tinh kiếm chuyện ở Trái đất (The Thing, Cloverfield, Super 8).
Mặc dù không có lý do để lo sợ về sự hung hăng của người ngoài hành tinh nhưng có khả năng là chúng ta sẽ va chạm với vật thể gì đấy ngoài vũ trụ. Đó có thể là một thiên thạch (Meteor) hay sao chổi (Deep Impact). Như một lời thoại trong phim ‘The Thing from Another World’, hãy cảnh giác bầu trời.
NÓI KHÔNG VỚI SIÊU ANH HÙNG
Khả năng là rất ít nhưng nếu có ai đó ăn mặc dị thường với các năng lực hay máy móc siêu phàm ngỏ ý giúp đỡ nhân loại trong tương lai thì có vẻ như là một điều tốt? Câu trả lời là không. Họ có ý định tốt, nhưng mỗi anh hùng hành động đều có một ác nhân tương ứng. Các chuyên gia thảm họa đã ước tính thiệt hại đối với Manhattan trong phim ‘The Avengers’ có thể mất đến 160 tỷ đô la Mỹ. Do đó, có cần phải cảm ơn Superman, Thor, X-Men, Fantastic Four không? Không!
Ở YÊN TRÊN TRÁI ĐẤT
Có lẽ tất cả các cuộc thám hiểu không gian đều không tốt cho chúng ta. Đừng đưa con người đến các hành tinh có nghĩa sẽ không có cảnh họ gặp cảnh kinh hoàng (Alien, Event Horizon), hay đưa về những sinh vật ghê tởm (Alien: Resurrection, Lifeforce) hay khiến cho Trái đất bị để ý và bị người ngoài hành tinh tấn công (Starship Troopers, Apollo 18).
Các chuyến du hành không người lái cũng nguy hiểm tương tự khi nó nhiễm các vi sinh vật ngoài hành tinh (gây ra bệnh tật chết chóc như trong The Andromeda Strain hay biến thành những sinh vật kỳ quái như trong Monsters).
Bản tiếng Anh bài này đã được đăng trên BBC Future.
