Miền Nam tự do trước đây có những nhân vật xuất hiện
không phải là biểu tượng của sinh viên, trí thức,
nhưng là hiện tượng nổi lên vào thời đó như Phạm
Công Thiện và ở đây xin ghi lại vài hành vi trong sinh
hoạt chính trị của giáo sư Lý Chánh Trung, nếu nói theo
duy vật biện chứng, qua hiện tượng để hiểu bản
chất, hy vọng với các dấu chỉ nầy có thể hiểu được
phần nào bản chất con người thật của Ông Trung.
Tại Đại học Văn Khoa Sài Gòn, giáo sư Lý Chánh Trung
phụ trách môn đạo đức học thuộc Khoa Triết, tôi là
sinh viên ban triết học nên thường xuyên gặp giáo sư
tại giảng đường.
Bên sau sự trống trải bề ngoài đó ẩn sâu một con
người đăm chiêu với nhiều toan tính mà mắt thường
chúng ta không mấy ai nhận ra, ông đang có những âm mưu
gì, ngoài sự nhận xét chung trong những năm tháng tại
Văn Khoa Sài Gòn: Ông chỉ là cái bóng của Giáo sư Nguyễn
Văn Trung.
Thời gian Ông Lý xuất hiện tại Phong trào Pax Romana, trụ
sở tại Tân Định, Lm Nicôla Huỳnh Văn Nghi làm Cha sở
về sau là Giám mục, giáo sư có những phát biểu bênh
vực người nghèo, vấn đề Tôn giáo và Dân tộc được
đặt lên qua nhiều lần phát biểu của Ông tại đây,
nhưng để ý một chút ai cũng nhận ra, sau những bài phát
biểu của Ông là cần phải dẹp ngay cái chế độ Miền
Nam, thối nát tham nhũng, tay sai của Đế quốc Mỹ.
Thật vậy, cho đến khi cái ngày gọi là “Báo chí đi ăn
mày”, Ông Lý xuất hiện nhào ra phía trước như giới
văn nghệ sĩ sắp chết đói đến nơi, khi nhìn lại thực
tế người dân miền Nam có mấy ai chết đói, nhất là
tại các vùng Quốc gia, khiến mọi người suy nghĩ về
những âm mưu chính trị của những trí thức như Ông,
nhằm lật đổ chế độ tự do miền Nam với sự xuất
hiện của thành phần thứ ba mà sau đó Ông rất hãnh
diện, nếu tôi không nhầm, đã từng nghe trực tiếp về
sự tự nhận của ông ở thành phần thứ ba này.
Sinh viên chúng tôi đọc sách của Ông, đều cảm nhận
rất nóng, nhưng chỉ đọc đến lần thứ hai, thế là
không muốn đọc thêm nữa vì nó mang tính nhất thời
không có các giá trị phổ quát như sách của giáo sư Lê
Tôn Nghiêm, Nguyễn Văn Trung, Trần Thái Đỉnh, Nguyễn Duy
Cần.
Những khát vọng tìm về dân tộc của Ông như nét đặc
thù của Lý Chánh Trung được trả lời sau ngày cộng sản
chiếm miền Nam, nó lộ hẳn bản chất dân tộc này, khi
Ông là một trong số các nhân vật trí thức miền Nam
được tuyển chọn đưa ra miền Bắc đầu tiên và sau
chuyến đi khi trở về Ông tường thuật: “Chúng tôi đã
ôm nhau thắm thiết khi gặp trí thức miền Bắc và cùng
nhau trong nổi vui mừng, nhảy múa đồng ca bài ‘Như có
Bác Hồ trong ngày vui đại thắng…’ Chúng tôi cũng được
tặng các bộ sách quý như Mác Lê Nin toàn tập….”
Sinh viên khoa Triết khi nghe lại tường thuật đều rất
ngạc nhiên về hình ảnh những vị giáo sư triết học
khả kính, mô phạm của mình nay cũng nhảy nhót và hát
như khỉ nhại lời. Văn phòng khoa Triết cũng vắng dần
từ đây khi các hình ảnh giáo sư, giảng viên của mình
phải khệ nệ bưng bê từng thùng mì tôm, thịt, cá…nhu
yếu phẩm chia nhau tại phòng Khoa Triết. Tôi còn nhớ
hình ảnh Giáo sư Lê Tôn Nghiêm mang thùng mì từ lầu một
lên lầu ba và thở hổn hển, thật tội nghiệp và thay
vì đi xe hơi như trước kia nay đều dùng xe đạp mi ni.
Một sự kiện khác với giáo sư Lý Chánh Trung, đó là
không lâu sau biến cố 1975, trước sự hoang mang của sinh
viên miền Nam, Lm Hoàng Sỹ Quý, Dòng Tên, đã mời Ông Lý
đến trung tâm Đắc Lộ để nói chuyện, tại đường
Yên Đổ, sau đó bị chiếm đoạt thành tòa soạn báo
Tuổi trẻ, phần tôi với tư cách là Chủ tịch sinh viên
Công Giáo Cư xá Đắc Lộ đã tổ chức cho sinh viên Sài
Gòn tham dự. Theo dự định buổi thuyết trình sẽ kéo
dài hai giờ, khoảng một ngàn sinh viên tham dự, nội dung
nói về chế độ mới và vai trò của giới trẻ. Tất cả
mọi người tham dự đều quan tâm, theo dõi một cách
nghiêm túc và căng thẳng. Sự kiên nhẫn của sinh viên vì
ai cũng kính trọng các Cha Dòng Tên và cố gắng giữ im
lặng dù bắt đầu đã có phản ứng khó chịu từ khách
tham dự.
Đến phần đặt câu hỏi, sinh viên đã nêu những câu
hỏi mà Ông Lý không trả lời được, những câu hỏi
tôi còn nhớ, đó hình ảnh thực tế khi việt cộng vào
chiếm miền Nam, về lời hứa đi học tập mười ngày sẽ
trở về, sinh viên được tiếp tục học hành nhưng chỉ
đến ca hát nghe tuyên tryền rồi trở về, cuộc sống vô
cùng khó khăn và những người miền Nam bị tước đoạt
nhà cửa, bị xô đuổi lên vùng kinh tế mới…. Những
câu hỏi như những tiếng nói khiến người trí thức có
lương tri phải động lòng. Thế nhưng, giáo sư Lý Chánh
Trung như đã leo lưng cọp, Ông ta đỏ mặt, nổi cáu, vì
không trả lời được câu hỏi nào dù là biện hộ, Ông
đã nổi nóng và dứng dậy đưa tay hô to như các lãnh tụ
cộng sản hay làm, Ông nói: “ Bây giờ chỉ có hai con
đường, một là theo Cách mạng, hai là sẽ bị nghiền
nát…”. Đến đây cũng là lúc những vật gì có thể
ném, liền tới tấp bay vào người Ông, khiến tôi và Lm
Quý mỗi bên kè Ông ta, quần áo tả tơi, đưa nhanh vào
phòng riêng. Sinh viên vẫn chạy theo với những lời
nguyền rủa không tả xiết về sự vạch mặt một trí
thức luôn luôn nói về dân tộc nhưng nay theo cộng sản
vô thần, vô tổ quốc….
Dòng Tên Sài Gòn có lẽ bị bao vây cô lập từ ngày ấy,
cho đến khi toàn bộ chúng tôi bị chụp mũ, bị bắt về
tôi tuyên truyền chống phá cách mạng. Cho đến hôm nay,
Dòng Tên Việt Nam vẫn hãnh diện vào thuở đó, không một
linh mục, tu sĩ nào thân cộng, cũng không có một sinh
viên Dòng Tên nào là nội ứng cho cộng sản. Chúng tôi
tự hào vì sống dưới chế độ tự do và cuộc chiến
chỉ là một sự tự vệ chính đáng để bảo vệ nền
dân chủ còn non trẻ ấy, mới nảy sinh những hiện tượng
như Lý Chánh Trung.
Bên dòng lịch sử, khi đất nước thống nhất, Ông Lý
trở thành đại biểu, phó chủ tịch quốc hội cộng
sản. Tại Ba Đình, ông đã đọc bài diễn văn nói về
khoa học kỹ thuật như tiền đề phát triển chủ nghĩa
xã hội trong giai đoạn mới. Tiếng nói của Họ Lý, như
lý thuyết gia của chế độ, được nghị trường dưới
sự chứng kiến của Lê Duẩn, bí thư trong số các bí
thư, ông vua trong các vua cộng sản, tán thưởng nhiệt
liệt. Nhưng cũng sớm như tiếng kêu trên đồng vắng,
một nền giáo dục Ki tô giáo mà ông đã được thụ
hưởng, được ưu đãi để thành danh và nay lọt vào
trong đám vô sản lưu manh.
Tôi biết Ông có nhiều dằn vặt ưu tư vào cuối đời,
tuy vậy trong một hoàn cảnh nào đó, cách nay gần chục
năm, tôi vẫn còn thấy một lần Ông xuất hiện cùng
Trần Văn Giàu trên tivi và ca tụng đạo đức của Hồ
Chí Minh. Điều này quả thật là lạ với một giáo sư
phụ trách môn đạo đức học vì ngày nay với các con
trẻ khi gõ vào Google đều biết ông Hồ dâm dật, giết
vợ, từ con và hãm hại bao nhiêu phụ nữ…là kẻ sát
nhân nhất nhì của thế kỷ hai mươi. Ông Lý Chánh Trung
ca tụng một cách ngọt ngào: Hãy sống và nói gương theo
Hồ Chủ Tịch…!
Giáo sư Lý Chánh Trung có gia đình, và theo S. Freud, để
hiểu con người, phần ý thức chỉ có ba, bảy phần còn
nằm ở tiềm thức. Ông vẫn sống đến cuối đời trong
căn biệt thự, trên mảnh đất do nền Đệ Nhất Cộng
Hòa cấp cho các giáo sư Đại học miền Nam, gọi là làng
đại học Thủ Đức. Ông có người con là đại úy việt
công, vợ ông là em ruột bà Bùi Thị Mè, một thứ trưởng
trong chính phủ Cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam,
tất nhiên là đảng viên cộng sản, có lẽ chỉ có vợ
con Ông, nữ anh hùng cách mệnh Thị Mè là hiểu Ông nhiều
nhất.
Nguyễn Quang
(Nguyễn Quang Hồng Nhân)
