Phương Pháp Nghiên Cứu
Và
Vấn Đề Chân Lý Lịch Sử
Đỗ Hữu Nghiêm
Tầm quan trọng của chân lý sử học
Đối với bất kỳ nhà nghiên cứu sử học nào, vấn đề
quan trọng nhất chính là tìm đạt gần nhất tới chân lý sử học.
Chân lý sử học này khác với chân lý khách quan toàn diện, vì chân lý
sử học chỉ phản ảnh một phần chân lý, một số phương diện, tùy thuộc
vào tài liệu thu thập và trình độ phê phán, nhận thức và khai thác
xử lý cũng như quan điểm của nhà nghiên cứu sử học.
Nói cách khác, chân lý sử học chỉ là một chân
lý cục bộ hữu hạn, tùy thuộc vào nhiều yếu tố chủ quan và khách quan,
như tài liệu, phán đoán, quan điểm sử học… Chân lý sử học càng
phản ảnh tính toàn diện và khách quan khi càng đến gần sự thật về sự
kiện, xảy ra trong thời gian, không gian, hoàn cảnh và các nhân vật
có liên quan.
Càng lĩnh hội, nhận thức và ứng dụng uyển chuyển
phương pháp sử học thì càng đạt đến chân lý khách quan, nhưng
chắc chắn không bao giờ đạt tới chân lý khách quan toàn diện.
Một sự kiện đã xảy ra là một sự kiện toàn diện vượt qua nhận thức
toàn diện của bất cứ người nào. Mỗi con người chỉ nắm bắt được một
phần chân lý như người ta vẫn so sánh giống như trong câu truyện đã
trở thành truyền thống “anh mù sờ tai voi” hay “không ai
tắm hai lần trong dòng sông chảy miên tục”. Sự kiện vẫn tiếp tục
diễn ra, như không cn biết đến, hay thậm chí phủ nhận những biến cố
đã xảy ra sau đó. Ở phương Tây, câu nói “Chân lý bên này dãy núi
Pyrénées thì khác với chân lý bên kia dãy núi ấy” đã trở thành
kim chỉ nam nhận thức chủ quan hay khách quan của một người về
người và sự kiện liên hệ xảy ra trong không, thời gian nào dó.
Thực ra để có thể phán đoán người và sự việc liên
hệ, người ta không thể và không cần biết đến toàn diện chi tiết vấn
đề, nhưng cần nắm rõ những dữ kiện cơ bản và chiều hướng diễn tiến
chính yếu xác thực của sự kiện
Tài liệu sử học
Bất cứ chứng cớ nào liên quan đến một biến cố đã
xảy ra đều trở thành tài liệu cho người nghiên cứu sử học. Chứng cớ
đó trở thành tài liệu sử học hữu ích đến mức nào là tùy nhận thức,
kinh nghiệm và phương pháp phê khảo xử lý và khai thác tài liệu. Có
người chỉ quan niệm các sự kiện thống kê và được biên chép chính
thức do các cơ quan hay nhân vật hữu trách có chức năng ghi lại mới
là những tài liệu sử học có giá trị.
Nhưng khi xử lý tài liệu nhà nghiên cứu sử học đã
bất ngờ phát hiện có bất đồng có thể ngụy tạo giữa thực kiện mà
người ấy biết được qua những nghiên cứu độc lập với những bộ phận
khác với các số liệu do cơ quan có thẩm quyến cung cấp. Việc xử lý
mọi chứng cứ liên quan đến biến cổ xảy ra đều trở nên một đòi hỏi
tiên thiên ắt có và đủ của nhà nghiên cứu về sự kiện xảy ra.
Một vấn đề lưỡng nan mơ hồ của tài liệu: tài
liệu vừa phản ảnh chân lý vừa phủ nhận tính chất ấy, vì
nhiều phương diện của toàn thể chân lý xảy ra con người không nắm
được trọn vẹn, vì nhiều lý do. Và như thế nhà sử học chỉ có thể xác
định được một phần chân lỳ về những sự kiện còn để lại bằng chứng.
Nhưng đối với biết bao sự kiện trong cuộc sống phức tạp phong phú đa
diện của chân lý toàn diện đã xảy ra, không con người nào có thể
nhận thức và để lại tài liệu, ít nhất đối với con người có mặt chứng
kiến sự kiện đó, như những chuyến bay tự sát chung quanh biến cố
đánh bom vào Tòa Nhà Tháp Đôi Trung Tâm Thương Mại Thế Giới ở New
York ngày 11/9/2001
Tính tương đối của tài liệu
Như thế nếu chỉ dựa vào tài liệu mới có thể xác
định được một số phương diện của sự thật. Nhưng các phương diện sự
kiện có thật nhưng không còn tài liệu chứng minh sự kiện thì đều
không được phản ảnh đầy đủ.
Vì thế đối với một số khoa học xã hội nhân văn
xã hội, như sử học và luật học, tài liệu trở thành con dao hai lưỡi
trong quá trình tìm kiềm ra sự thật đầy đủ. Nền khoa học xã hội
nhân văn cần có những phê phán bên ngoài, cao hơn và uyển chuyển hơn
và bên trên những tài liệu kiểu khoa học thực nghiệm cho phép
Thí dụ cụ thể là khi tôi làm việc trong Ban Sử
Học thuộc Viện Khoa Học Xã Hội tại Tp HCM trong thời gian 1978 đến
2000, thì vấn đề hắc búa nhất cho một nhà nghiên cứu sử học trong xã
hội mác xít là chủ nghĩa duy vãt biện chứng. Để khỏi nói theo lý
thuyết về chủ nghĩa duy vật biện chứng trong nhiều tài liệu và sách
giáo khoa về chủ nghĩa xã hội khoa học do Đảng Cộng Sản và nhà nước
Cộng Sản ban hành, tôi chú ý đến một số vấn đề cụ thể:
Nghiên cứu sử học Cộng sản cần có tính Đảng,
như một tiền đề và định đề tiên thiên cho nhà nghiên cứu, nghĩa là
duy vật, chống tôn giáo, chống chủ nghĩa thực dân, bênh vực các
đường lối chính sách của Đảng về mọi phương diện kinh tế, văn hóa,
xã hội…
Hệ quả tất yếu là bất cứ một sự kiện lịch sử nào
nêu ra để chứng minh đều là những sự kiện chứng minh cho các
đường lối chính sách của Đảng là đúng.
Các sự kiện quá khứ cần được giải thích lại
và phê phán theo quan điểm chủ nghĩa duy vật lịch sử.
Cụ thể là một cán bộ thuộc Bộ Văn hóa có ý đồ
muốn cắt bỏ để thay thế một phần cuốn “Viet Nam. A Travel guide
to the Tourists” do nhà xuất bản Lonely Planet xuất bản, theo
cảm quan và phán đoán theo quan điểm mà họ cho là mác xít, dân tộc
và lợi ích khách quan. Tôi biết cụ thể vì cán bộ đó muốn nhờ tôi
biên dịch đoạn văn thay thế đó từ Việt Ngữ sang Anh ngữ. Chính cơ
quan văn hóa đo lo việc ấn hành. Nhưng tôi từ chối không thực hiện,
viện cớ không chuyên môn và không có thời giờ.
Sự kiện xử dụng tình báo trong chiến tranh hay
trong xảo thuật ngoại giao, tuyên truyền để đánh lạc hướng các tự
liệu hay ngụy tạo tư liệu vì nhiều mục đích và lý do khác nhau khiến
việc thẩm định và xử lý các tài liệu trở nên phức tạp và phải viết
lại các vấn đề lịch sử nhiều lần.
Một Nhận Xét Thay Cho Kết Luận: Vấn Đề Ngụy
Tạo Tài Liệu.
Trong xã hội ngày nay, nhất là ở Việt Nam Xã Hội
Chủ Nghĩa Hiện Nay, việc ngụy tạo tài liệu đã thường xuyên xảy ra
một cách tinh vi, trong chính sách toàn trị: Mọi điều đều tốt miễn
là đạt lợi ích cho một mình Đảng Cộng Sản Việt Nam. Như thế mọi
phương tiện đều tốt và đáng khuyến khích miễn là đạt mục đích phục
vụ Đáng Cộng Sản đang nắm quyền.
Hiện nay, nhiều người Việt Nam được cho đi nước
ngoài bị gài vào thế phải miễn cưỡng hay vô tình phục vụ quyền lợi
của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Nhưng thực tế chính sách dùng người như
thế có đạt mục đích của người Cộng Sản không, thì đó là một bài toán
lâu dài để nhận xét. Mưu toan “Con Ngựa Thành Troie” muôn mặt
trong nhiều nhân vật và cơ quan Việt Nam và Ngoại Quốc ngày nay vẫn
cần có thời gian để chứng minh!
