Quyền lực mềm và bén của Trung Quốc
Joseph S. Nye
Đỗ Kim Thêm dịch
(Lời người dich) Dù luôn noi theo gương của Trung Quốc, nhưng Việt Nam sử dụng quyền lực mềm và bén hoàn toàn khác biệt.
Không giống như các hoạt động của Học viện Khổng Tử Trung Quốc gây
nhiều tranh luận, Viện Trần Nhân Tông và Giải Hoà giải và Yêu thương
của Việt Nam đã chết yểu trong quên lãng. Các chương trình giao lưu văn
hoá và hợp tác lao động tạo thêm các cuộc điều tra hình sự cho người
Việt nhiều hơn. Hậu qủa của nền giáo dục lạc hướng là Việt Nam đã không
có và sẽ không thể đào tạo được những chiến sĩ văn hoá biết khai thác
các giá trị truyền thống dân tộc với 4000 văn hiến như là quyền lực mềm
để tăng cường sức mạnh ngoại giao cho đất nước.
Tùy tiện từ chối việc thị thực nhập cảnh, ngăn chận quyền truy cập
thông tin và công khai thoá mạ thô tục thành một binh pháp mới trên
không gian mạng, tất cả những việc làm dập tắt những lời chỉ
trích chế độ không phải là cách sử dụng khôn khéo về sức mạnh mềm của
Việt Nam để tăng sự thu hút của quốc tế.
Ngược lại, đã bắt cóc Trịnh Xuân Thanh và không xin lổi việc vi
phạm chủ quyền an ninh lãnh thổ, bất chấp hậu quả trong mối bang giao
Đức-Việt, mà Việt Nam còn dám lừa dối công luận khi đề cao việc tự
nguyện đầu thú. Dẫn độ Vũ Nhôm và dùng tiền mua chuộc Singapore là bất
chấp thiệt hại kinh tế tương lai mà dân chúng phải gánh chịu. Cả hai
việc liều lĩnh này cho thấy Việt Nam tiến xa hơn Trung Quốc khi thiếu
hiểu biết và tận dụng các quyền lực bén, vượt qua giới hạn khả chấp của
một chính sách ngoại giao tương kính, làm cho đất nước bị cô lập và ô
danh trong khi đang cần gây tín nhiệm hơn cho các đối tác quốc tế.
Tất cả các quyết định không sáng suốt này làm cho chuột không thể nào chết hết và bình đã vỡ từ lâu.
Tổn thương danh dự cho đất nước và thiệt hại kinh tế cho toàn dân là
thảm hoạ của Việt Nam khi sử dụng quyền lực mềm và bén, đó là các luận điểm mà Joseph S. Nye không đề cập đến trong bản dịch sau đây.
***
Trung Quốc đã đầu tư hàng tỷ đô la để tăng cường quyền lực mềm, nhưng
gần đây họ đã bị phản đối dữ dội ở các nước dân chủ. Một báo cáo mới
đây của Tổ chức National Endowment for Democracy lập luận là
chúng ta cần suy nghĩ lại về sức mạnh mềm, bởi vì “từ vựng của khái niệm
này đã được sử dụng từ khi kết thúc Chiến tranh Lạnh, dường như nó
không còn phù hợp với hoàn cảnh hiện tại.“
Báo cáo mô tả về những ảnh hưởng của chế độ độc tài mới đang được cảm
nhận trên khắp thế giới như là "quyền lực bén". Một bài báo gần đây làm
chủ đề chính của Tạp chí The Economist đã định nghĩa "quyền lực
bén" là sự phụ thuộc vào "việc lật đổ, bức hại và áp lực, nó kết hợp để
thúc đẩy việc dành quyền tự kiểm soát". Trong khi quyền lực mềm khai
thác sức hấp dẫn của văn hoá và các giá trị để tăng cường sức mạnh của
đất nước, thì quyền lực bén giúp cho các chế độ độc tài gây sức ép các
hành vi ở trong nước và làm lũng đoạn các quan điểm ở ngoài nước.
Thuật ngữ "quyền lực mềm" - khả năng gây ảnh hưởng đến người khác
bằng cách thu hút và thuyết phục chứ không phải là lực mạnh của cưỡng ép
và chi trả bằng tiền - đôi khi nó được sử dụng để mô tả bất kỳ việc
hành sử quyền lực nào mà nó không liên quan đến việc sử dụng vũ lực.
Nhưng đó là một sai lầm. Đôi khi, quyền lực phụ thuộc vào quân đội hoặc
nền kinh tế của ai giành chiến thắng, nhưng nó cũng có thể phụ thuộc vào
chuyện của ai thắng.
Chuyện táo bạo là nguồn của quyền lực. Thành công kinh tế của Trung
Quốc đã tạo ra cả quyền lực cứng và mềm, nhưng trong giới hạn nội tại.
Một chương trình viện trợ kinh tế toàn diện của Trung Quốc qua hình thức
Sáng kiến Vàng đai Con đường có vẻ như lành mạnh và hấp dẫn, nhưng nếu
không là các điều khoản trở nên tác hại, như trong trường hợp gần đây
của một dự án bến cảng tại Sri Lanka.
Cũng tương tự như vậy, các cách hành sử quyền lực cứng khác thuộc về
kinh tế làm cho các bài tường thuật về sức mạnh mềm của Trung Quốc giảm
đi. Ví dụ như Trung Quốc đã trừng phạt Na Uy khi đã trao giải Nobel Hoà
bình cho Lưu Hiểu Ba. Vì một cuốn sách phê bình Trung Quốc, Trung Quốc
cũng dọa hạn chế việc thâm nhập thị trường Trung Quốc cho nhà xuất bản
Úc.
Nếu
chúng ta sử dụng thuật ngữ quyền lực bén là một biểu lộ ngằn gọn cho
binh pháp thông tin, sự tương phản với quyền lực mềm sẽ trở nên hiển
nhiên. Quyền lực bén là một loại sức mạnh cứng. Nó làm lũng đoạn thông
tin vô hình, nhưng đặc tính vô hình này không phải là đặc điểm nổi bật
của quyền lực mềm. Ví dụ như các mối đe dọa bằng lời nói đều là vô hình
và cưỡng ép.
Khi tôi du nhập khái niệm quyền lực mềm vào năm 1990, tôi đã viết
rằng đặc trưng của khái niệm này là do tinh thần tự nguyện và cách gián
tiếp, trong khi quyền lực cứng dựa trên các mối đe dọa và tiền đút lót.
Nếu ai đó dí súng vào người bạn, đòi tiền của bạn và lấy ví của bạn,
những gì mà bạn nghĩ và muốn là chuyện không liên quan. Đó chính là sức
mạnh cứng. Nếu họ thuyết phục bạn giao tiền của bạn cho anh ta, anh ta
đã thay đổi những gì bạn nghĩ và muốn. Đó là quyền lực mềm.
Sự thật và cởi mở tạo ra lằn ranh phân biệt giữa sức mạnh mềm và bén
trong sách lược ngoại giao công cộng. Khi Tân Hoa Xã, cơ quan thông tấn
chính thức của Trung Quốc, phát tin công khai ở các nước khác, họ đang
sử dụng các kỹ thuật thuộc về quyền lực mềm, và chúng ta nên chấp nhận
điều đó. Khi Đài phát thanh Quốc tế Trung Quốc bí mật ủng hộ 33 đài phát
thanh ở 14 quốc gia, họ đã vượt qua giới hạn của quyền lực bén và chúng
ta nên bày tỏ đó là sự vi phạm tinh thần tự nguyện.
Dĩ nhiên, quảng cáo và thuyết phục luôn có liên hệ đến mức độ của vấn
đề khuôn khổ, nó làm hạn chế tinh thần tự nguyện cũng như các đặc điểm
cấu trúc của môi trường xã hội. Nhưng sự lừa dối cực kỳ đặt trong khuôn
khổ có thể được coi như là cưỡng ép; mặc dù không có bạo lực, nó ngăn
cản sự lựa chọn có ý nghĩa.
Các kỹ thuật của sách lược ngoại giao công cộng mà nó được nhiều
người xem như là tuyên truyền, nó không thể tạo ra quyền lực mềm. Trong
thời đại thông tin, các nguồn lực khan hiếm nhất là sự quan tâm và khả
tín. Đó là lý do tại sao các chương trình giao lưu phát triển việc tiếp
xúc hai chiều và mối quan hệ cá nhân giữa sinh viên và các nhà lãnh đạo
trẻ thường là các khởi động có nhiều hiệu quả cho quyền lực mềm hơn, nói
thí dụ như so với các chương trình phát thanh chính
thức.
Từ lâu, Hoa Kỳ đã có các chương trình cho phép các nhà lãnh đạo trẻ
tuổi ở nước ngoài đến thăm viếng, mà hiện nay Trung Quốc đã bắt chước
thành công. Đó là một cách hành sử khôn khéo về sức mạnh mềm. Nhưng khi
việc thị thực nhập cảnh bị thao túng hoặc quyền truy cập bị hạn chế để
ngăn chận những lời chỉ trích và taọ dễ dàng cho quyền tự kiểm soát,
thậm chí các chương trình trao đổi như vậy cũng có thể đổi thành quyền
lực bén.
Khi các nền dân chủ phản ứng lại quyền lực bén và binh pháp thông tin
của Trung Quốc, họ phải cẩn thận để không nên phản ứng thái quá. Phần
lớn các quyền lực mềm trong nền dân chủ do xã hội dân sự nắm, mà nó có
nghĩa là sự cởi mở là một tài sản thiết yếu. Trung Quốc có thể tạo ra
nhiều quyền lực mềm hơn nếu Trung Quốc sẽ nới lỏng một số sự kiểm soát
chặt chẽ của Đảng đối với xã hội dân sự. Cũng tương tự như vậy, làm lũng
đoạn trong phương tiện truyền thông và lòng tin cậy trong các kênh bí
mật của truyền thông thường làm giảm đi sức mạnh mềm. Các chế độ dân chủ
nên tránh sự cám dỗ để bắt chước những công cụ này của quyền lực độc
tài.
Hơn nữa, việc xoá bỏ các công cụ quyền lực mềm và hợp pháp của Trung
Quốc có thể phản tác dụng. Tạo ra quyền lực mềm thường được sử dụng cho
mục đích cạnh tranh, thắng thua; nhưng nó cũng có thể có những khía cạnh
tích cực.
Ví dụ như nếu cả Trung Quốc và Hoa Kỳ muốn tránh xung đột, các chương
trình trao đổi sẽ làm tăng sự thu hút của Mỹ đối với Trung Quốc, và
ngược lại, sẽ có lợi cho cả hai nước. Và về các vấn đề xuyên quốc gia
như biến đổi khí hậu, nơi cả hai nước có thể hưởng lợi từ hợp tác, thì
quyền lực mềm có thể giúp xây dựng lòng tin và các mạng lưới tạo cho hợp
tác như vậy là khả thi.
Trong khi cấm đoán những nỗ lực về quyền lực mềm của Trung Quốc sẽ là
sai lầm, chỉ vì đôi khi họ đổi thành quyền lực bén, điều quan trọng là
theo dõi lằn ranh cách biệt này một cách cẩn thận. Ví dụ như Hanban, cơ
quan chính phủ điều hành 500 Học viện Khổng tử và 1000 lớp học Khổng
giáo mà Trung Quốc hỗ trợ trong các trường đại học và các trường học
trên thế giới để dạy ngôn ngữ và văn hoá Trung Quốc, chúng ta phải chống
lại sự cám dỗ nhằm hạn chế tự do học thuật. Việc vượt qua giới hạn này
đó đã dẫn đến sự tan rã của một số Học viện Khổng tử.
Như những trường hợp như vậy chỉ rõ, biện pháp phòng vệ tốt nhất
chống lại việc Trung Quốc trong việc sử dụng các chương trình quyền lực
mềm thành quyền lưc bén là những bày tỏ cởi mở các nỗ lực như thế. Và
đây chính là điểm mà các nền dân chủ có lợi thế.
***
Joseph S. Nye, Jr., cựu trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ và
Chủ tịch Hội đồng Tình báo Quốc gia Hoa Kỳ, là Giáo sư Đại học Harvard.
Ông là tác giả của cuốn sách Is the American Century Over?
Nguyên tác: China’s Soft and Sharp Power
