Khổ đau và Hạnh Phúc

KHỔ  ĐAU  VÀ  HẠNH  PHÚC

Phương pháp hóa giải xúc động và tình cảm

Gs Nguyễn Văn Thành

Ước mơ hạnh phúc cĩ mặt trong tâm hồn cuả tất cả chúng ta, dù mỗi người cĩ một lối nhìn riêng biệt và độc đáo về bản sắc cuả hạnh phúc và con đường thực hiện. Trong lịng cuộc đời này, khổ đau cũng cĩ mặt khắp muơn nơi, trong hang cùng ngõ hẻm cuả nhân loại.

Theo giáo lý cuả đạo Bụt, “phiền não tạo bồ đề”. Cây giải thốt chỉ nảy mầm đâm mộng trong lịng đất khổ đau. Hoa sen nở ra, cống hiến hương sắc cho đời sau khi đã vươn mình lên từ lớp bùn lầy nước đọng. Tin Mừng cuả Đức Ki-tơ cũng kêu mời chúng ta ngày ngày thực hiện cuộc “vượt thốt” ấy. Phục sinh phải chăng là hoa trái ngọt ngào, chỉ xuất hiện ở cuối chặng đường khốn khổ và gian truân ? Con đường nầy là một tất yếu (từ Hi Lạp là ananké) thuộc thân phận và điều kiện làm người.

Trong khoảng mười năm gần đây, với những khám phá mới mẻ về vai trị và tầm quan trọng cuả xúc cảm trong đời sống con người, tâm lý học đương đại cũng đang nhấn mạnh và làm nổi bật mối liên hệ mật thiết giưã hạnh phúc và khổ đau. Nĩi cách khác, khổ đau khơng thể khơng cĩ mặt trong lịng cuộc đời. Trong những cuốn sách đã phát hành, tơi thường dùng lối nĩi ví von, rằng “ khổ đau là ‘rác’, là ‘phế liệu’ do con người làm ra”. Chỗ nào cĩ con người chung sống, hợp tác, đồng hành và chia sẻ, trong bất cứ điạ hạt nào, chỗ ấy thế nào cũng cĩ “rác” cứ lần hồi sinh sản dưới nhiều hình thức khác nhau. Rác ấy sẽ biến thành khổ đau nếu nĩ tạo nên tình trạng xung đột, kỳ thị, hận thù, chiến tranh giưã người với người.  Trái lại, chừng nào con người cĩ khả năng chuyển hố rác thành vật tư hay là phương tiện phục vụ con người, thì lúc ấy rác đã cho hoa, nghiã là con người cĩ hạnh phúc, hoặc cũng cĩ thể bảo rằng giải thốt, phục sinh đã ở trong tầm tay cuả con người.

Nhằm quảng khai những tư tưởng nĩi trên, trong bài này tơi sẽ lần lượt trình bày hai phần sau đây:

Trong phần đầu tơi sẽ gắng liệt kê một vài dấu hiệu cụ thể và khách quan nhằm phát hiện tình trạng khổ đau đang cĩ mặt trong chúng ta và giưã chúng ta. Trong phần hai, tơi sẽ khẳng quyết thêm rằng: hạnh phúc tồn mãn và trọn vẹn khơng bao giờ hiện hữu trên đời này. Trái lại đĩ là một tiến trình liên lỉ do tơi chọn lưạ và quyết định. “Cĩ cơng mài sắt cĩ ngày nên kim”. Nĩi khác đi, hạnh phúc là muà màng do chính tơi gieo vãi và gặt háibằng cách chấp nhận những nhu cầu cuả chính mình và tơn trọng nhu cầu làm người cuả mỗi anh chị em đang sống chung quanh ta. Trong lời kết luận, tơi sẽ nhấn mạnh rằng hạnh phúc vưà là một quyền lợi vưà là một trách nhiệm cuả con người: suốt từ khi bước vào cuộc sống này cho đến khi nhắm mắt lià đời, ai ai trong chúng ta cũng cĩ quyền đi tìm hạnh phúc cho mình; nhưng đồng thời đĩ cũng là trách nhiệm làm người cuả chúng ta đối với từng anh chị em trong lịng xã hội, quê hương và nhân loại. Hẳn thế, bao lâu đời sống cịn cĩ người cịn bị áp bức bĩc lột thì tơi cĩ trách nhiệm giải cứu người anh em ấy bằng bàn tay và tấm lịng cuả tơi; bao lâu cịn cĩ người ăn xin ngồi đường, nằm lê lết qua đêm trên hè phố, thì trách nhiệm làm người cuả tơi là làm một điều gì cụ thể trong tầm tay mình để chia sẻ niềm ưu tư và ước vọng cuả người ấy.

Trên con đường tìm kiếm và thực hiện hạnh phúc, là người, chúng ta khơng thể tiến bước lẻ loi, một mình. Chúng ta đồng hành và chia sẻ. Tơi chỉ cĩ thể gặt hái muà màng hạnh phúc chừng nào tơi biết gieo vãi hạt giống hạnh phúc trong vườn lịng cuả mỗi người anh em bên cạnh tơi.

I. Làm sao phát hiện những dấu hiệu khổ đau nơi chính mình và nơi kẻ khác ?

Sơ đồ sau đây trình bày bốn thành tố với bốn phần vụ khác nhau cuả nội tâm:

 

Thành tố:                 (1)                         (2)                                (3)                    (4)

                           Cưả vào             Thuyên giải                  Xúc động           Cưả ra

Phần vụ:       Tiếp thu  và        Tổng hợp tin tức                Trình bày nhu          Tạo quan hệ

                       ghi nhận thực tại                Khám phá ý                        cầu và yêu cầu         tiếp xúc và

                     bằng các giác quan        nghiãbằng trí tuệ     tình cảm                       trao đổi qua

  ngơn ngữ và tác phong

Hình 1:  sơ đồ nội tâm của xúc động – tình cảm con người

Khi khổ đau xâm chiếm và tràn ngập tâm hồn, bốn loại triệu chứng khách quan sẽ từ từ xuất hiện trong bốn lãnh vực cuả nội tâm.

Loại một nằm ở cưả vào. Thay vì ghi nhận thực tại một cách khách quan cụ thể, nghiã là cĩ sao nĩi vậy, cố gắng phản ảnh thực tại bên ngồi một cách trung thực tồn diện, chúng ta thường cĩ khuynh hướng xuyên tạc bĩp méo sự kiện bằng ba cách sau đây:

(a) vơ đuã cả nắm, nghiã là biến hố một sự kiện cụ thể thành một sự kiện cĩ tính cách tổng quát, thành một quy luật thường hằng;

(b) gạn lọc, nghiã là chỉ ghi nhận những sự kiện thuận lợi và thích hợp cho hệ thống tin tưởng cuả chúng ta. Khi đã ghét ai, chúng ta chỉ thấy nơi người ấy những khiá cạnh tiêu cực và bỏ quên những đặc điểm tích cực năng động;

(c) chủ quan hố, nghiã là chỉ lưu tâm nhấn mạnh đến ý kiến riêng cuả bản thân mình mà khơng tơn trọng lối nhìn cuả những người khác, nhất là những ai khơng cùng chia sẻ quan điểm và lập trường cuả chúng ta.

Loại hai nằm trong điạ hạt thuyên giải. Thay vì trình bày ý kiến và ý nghiã cuả mình cũng như tơn trọng, lắng nghe quan điểm cuả kẻ khác, chúng ta thường cĩ xu thế phân biệt hai phe đối lập nhau:

tao tốt - mày xấu

tao cĩ lý – mày vơ lý

tao đúng – mày sai

tao cĩ ý ngay lành – mày cĩ ý đồ gian ác, lưu manh.

Lối suy nghĩ nhị nguyên ấy, với bao nhiêu lời tố cáo, phê phán, đổ lỗi, chụp mũ, gắn nhãn hiệu ... là triệu chứng khách quan bên ngồi cuả một tâm hồn đang khổ đau buả vây và làm tê liệt một cách trầm trọng những sinh hoạt và quan hệ hằng ngày.

Loại ba nằm trong điạ hạt xúc động và tình cảm. Một cách đặc biệt và rõ ràng, trong điạ hạt xúc động và tình cảm, khi nào ai đau khổ thì người ấy sẽ bị bế tắc, bị phong toả hay là tràn ngập đắm đuối. Họ mất khả năng làm chủ bản thân và cuộc đời. Họ cảm thấy mình là nạn nhân cuả bao nhiêu người khác, trong đời sống gia đình và xã hội. Theo ngơn ngữ  cuả Daniel Goleman, tình trạng nầy cuả nội tâm được so sánh như một cuộc đảo chánh, trong đĩ một chính phủ bị lật đổ, nghiã là lý trí khơng hoạt động một cách sáng suốt. Bao nhiêu quyết định và chọn lưạ đều mang sắc thái cuả dục vọng mù quáng, bốc đồng và hỗn độn.

Sống trong những tình huống như thế, con người –phàm là ai, cho dù ở điạ vị hoặc chức vụ nào, cĩ trình độ học thức cao hay thấp- sẽ dần đánh mất ý thức về bản sắc hoặc căn cước đích thực cuả mình.  Họ khơng cịn nhận biết mình là ai, cĩ những nhu cầu cơ bản như thế nào ...  Rốt cuộc, chúng ta là ai trong lịng quê hương, đất nước ? Chỉ là nồi da nấu thịt ! Hay là gà một nhà bơi mặt đá nhau, từ đời này sang đời khác.

Loại thứ bốn nằm trong lãnh vực quan hệ tiếp xúc và trao đổi. Trong một đất nước hoặc xã hội hạnh phúc, khơng cĩ kẻ thắng người thua, khơng cĩ chủ nhân và nơ lệ, khơng phân biệt bạn và thù, trắng đen rõ rệt. Theo truyền thống văn hố cuả Lạc Long Quân và Âu Cơ, chúng ta tất cả là anh chị em đồng bào, mang dịng máu Rồng Tiên trong huyết quản. Trái lại, khi quả tim chúng ta là sào huyệt cuả khổ đau, đam mê và dục vọng, chính chúng ta làm nên những con sơng Gianh, sơng Bến Hải, những hàng rào kẽm gai ciưã người với người.

Nhiều khi chính chúng ta đã đào hầm chơn sống những người anh chị em  cuả chúng ta, cơ hồ Trần Thủ Độ –vị cơng thần khai nguyên nhà Trần- đã làm cách đây hơn bảy thế kỷ đối với tơng thất nhà Lý. Cũng vậy, để thiết lập triều đại nhà Hồ, Hồ Quý Ly đã truất phế đưá cháu ngoại cuả mình là vua Trần Huệ Tơng, nhốt ngài vào một ngơi chuà heo hút, xa cách thủ đơ Thăng Long. Thế vẫn cịn chưa đủ. Ơng cịn sai bộ hạ đem dây thắt cổ vị vua cuối cùng cuả nhà Trần. Sở dĩ như vậy là vì ơng chủ trương “nhổ cỏ phải nhổ tận gốc”.

Lịch sử Việt Nam cho chúng ta thấy rõ: từ cổ chí kim, phần lớn những triều đại hay chính thể luơn luơn khởi đầu bằng những cuộc thanh trừng đổ máu. Và cuối mỗi triều đại thường cĩ những người sẵn sàng bán đứng quê hương, sụp lạy trước ngoại bang để xin xỏ, cầu viện hay là “rước voi chà mả tổ”.

II. Làm sao xây dựng hạnh phúc cho bản thân và cuộc đời ?

Để hiểu rõ thế nào là hạnh phúc, chúng ta hãy lắng nghe câu chuyện dưới đây cuả C. Steirer:

Ngày xưả ngày xưa, vào thời nguyên thuỷ, con người khắp nơi trên mặt đất đã sống với nhau chuỗi ngày rất hạnh phúc và hồ bình. Chúng ta hãy đến thăm viếng họ và tìm cách học hỏi nơi họ đâu là bí quyết cuả một đời sống hạnh phúc. Thuả ấy, mỗi người vưà sinh ra đã cĩ sẵn hai chiếc bị nằm sẵn ở trước ngực vàs au lưng cuả mình. Với chiếc bị nằm sau lưng, tơi nhận lãnh tất cả mọi quà tặng do cha mẹ, họ hàng bà con xa gần mang đến. Nào là lương thực, trị chơi, kiến thức, áo quần, vật tư xây nhà cưả và dụng cụ sản xuất, lao động. Mỗi lần cĩ người cần một vật dụng, tức khắc cĩ một người khác sẵn sàng xuất hiện và biếu tặng mĩn quà cần thiết cho người ấy.

Cũng vào thời kỳ vàng son này, khi tơi nhận thấy cĩ người đang cần một mĩn đồ bất kỳ thuộc điạ hạt nào, tơi chỉ cần đưa tay vào chiếc bị ở đằng trước ngực, tức thì tơi kiếm ra được mĩn đồ mà người kia đang cần cho bản thân và cuộc sống cuả mình. Ngày ngày lớn lên, tơi thấy mọi người đều làm như vậy. Và tơi đã học sống quảng đại, giống như mọi người. Cuộc sống thuả ấy thật là phong phú, sung mãn cho mọi người và cho từng người, khơng trừ sĩt một ai.

Thế rồi, một hơm, bỗng xuất hiện một bà phù thuỷ. Khơng ai biết bà đến từ hành tinh nào. Ngày ngày bà cứ rỉ tai từng người, già trẻ lớn bé: “Con hãy khơn ngoan, lưạ người mà cho. Hãy giữ lại cho mình một đơi điều cần thiết. Thời buổi khĩ khăn sẽ uà đến. Lúc bấy giờ con sẽ thiếu thốn mọi sự đấy.”

Cũng từ đấy, con người bắt đầu biết lo sợ. Nhiều lần, khi thấy bạn bè bà con thiếu một vật dụng, theo thĩi quen, họ đưa tay vào chiếc bị ở đằng trước. Nhưng nhớ lại lời khuyên cuả bà phù thuỷ, mọi người lập tức rút tay ra, khơng cịn muốn cho đi một cách dễ dàng, đơn sơ như trước đây.

Vì thái độ dè sẻn và tự vệ cuả mỗi người, cuộc sống làm người đã thay đổi bộ mặt: từ bấy giờ ai ai cũng trở nên nghi kị, lo sợ. Và cuộc sống càng ngày càng trở nên thiếu thốn, bất hạnh.

Nhận thấy tình hình càng ngày càng thối hốtai hại và trở thành bế tắc, các bơ lão đã cĩ sáng kiến họp nhau lại, khảo sát một cách tỉ mỉ nguyên nhân cuả vấn đề. Họ khám phá ra rằng đầu mối là ở sự cĩ mặt cuả bà phù thuỷ, và họ đã cầm gậy gộc xua đuổi bà ra khỏi xĩm làng.

Oái oăm làm sao, bà phù thuỷ bằng xương bằng thịt thì đã đi xa rồi, nhưng lời rỉ tai cuả bà vẫn cịn xẩn vẩn đâu đĩ trong tư duy và quả tim mỗi người. Bà phù thuỷ vẫn cịn nằm vùng trong mỗi chúng ta và ở giưã chúng ta.

Nếu mỗi ngày, mỗi người khơng quyết định thay đổi niềm lo sợ cuả mình thành thương yêu tha thứ và tin tưởng nhau, chúng ta sẽ suốt đời làm nạn nhân tự nguyện cuả bà phù thuỷ vẫn đang tìm mọi cách để làm ơ nhiễm mối quan hệ giưã người với người. Tên tuổi bà phù thuỷ ấy là thiên kiến, hận thù, chia rẽ, bạo động và chiến tranh. Nĩi tắt một lời, đĩ là tư duy nhị nguyên phát sinh ra mọi khổ đau cho con người trong lịng cuộc đời và trên từng mảnh đất cuả quê hương.

Sào huyệt hay là chiến khu cuả bà phù thuỷ là đời sống xúc động và tình cảm.

*

*    *

Để hố giải bao nhiêu vấn đề chung quanh đời sống xúc động và tình cảm, nghiã là:

·                  ngày ngày biến khơng thành ra cĩ,

·                  chuyển hố Rác để nuơi dưỡng những cánh đồng,

·                  giưã sa mạc làm tuơn chảy dịng sơng,

·                  trong chết chĩc vun trồng hạt mầm …

chúng ta cĩ thể sử dụng kỹ thuật tâm lý với bốn bước như sau:

(1)              Xác định mơi trường chung quanh, hay là nhận diện hồn cảnh hiện hữu. Để cĩ thể làm được việc này cần sử dụng những lối phát biểu: “Tơi thấy ….”, “Tơi nghe …”. Ví dụ: “Tơi nghe bạn phàn nàn và phê phán thái độ cuả tơi …”

(2)              Đặt tên, hay gọi tên xúc động vưà đang chớm nở và xuất hiện trong nội tâm. Bốn xúc động đầu đàn là Lo, Sợ, Buồn  và Giận. Lối phát biểu cần sử dụng trong giai đoạn này là: “Tơi cảm thấy …”.

(3)              Khám phá, phát hiện nhu cầu cơ bản cuả mình đang cĩ mặt hay là ẩn nấp, nguỵ trang bên dưới mỗi xúc động.

Sở dĩ tơi buồn là vì tơi đang cần được nâng đỡ, uỷ lạo.

Tơi sợ là vì tơi cần được an tồn.

Tơi lo là vì tơi cần cĩ phương tiện cụ thể, hữu hiệu để đối phĩ với những biến cố bất trắc, bất ngờ.

Tơi giận là vì tơi cần được tơn trọng. Những giá trị và xác tín cuả tơi cần được người khác nhìn nhận.

(4)              Nêu rõ lời yêu cầu tích cực, cụ thể, nĩi lên nguyện vọng chính đáng cuả mình. Thay vì địi hỏi, cưỡng bức, áp đặt từ bên ngồi, hay là lạm dụng vị trí quyền lực cuả mình, chúng ta chỉ thỉnh cầu, nghiã là xin với một thái độ hài hồ, đồng hành, chia sẻ. Mỗi lần xin, chúng ta biết rằng kẻ khác cĩ quyền từ chối, tuỳ vào thực tế và thực tại hiện hữu cuả họ.

Khi cĩ nhiệm vụ nâng đỡ ai, giúp họ hố giải xúc động và tình cảm cuả mình, chúng ta cùng với họ kinh qua bốn giai đoạn vưà trình bày, từ từ đi tới từng bước một trong tinh thần cởi mở và trung thực. Ở mỗi bước đều  cần giúp nhau dùng lối phát biểu tự xưng “tơi”. Khơng dùng sứ điệp ngơi thứ nhất là “tơi” thì chúng ta sẽ cĩ xu thế phê phán, tố cáo, đổ lỗi cho người khác đang đối diện chúng ta. Với điều kiện nầy, cơ hồ một dịng sơng lưu nhuận luân chuyển từ cội nguồn đi ra biển cả. Đời sống tình cảm và xúc động sẽ được thống thốt, chuyển biến một cách hài hồ tự nhiên, khơng cịn bị ứ đọng, ối đọng và ơ nhiễm.

*

*    *

Trong một cộng đồng, khi mỗi thành viên biết diễn tả rõ ràng nhu cầu cuả bản thân mình, và đồng thời tơn trọng nhu cầu làm người cuả mọi thành viên khác, thì cộng đồng ấy đang dấn bước trên con đường yêu thương và hạnh phúc, hiểu biết và tha thứ. Thiếu sự thứ tha, bất cứ cộng đồng nào –tơn giáo, đất nước, xã hội, gia đình- sẽ khơng đứng vững, sẽ khơng cĩ ngày mai. Thứ tha phải bắt đầu bằng lối nhìn cuả mỗi người về giá trị tự tại cuả người anh chị em hai bên cạnh. Dù họ cĩ những hành vi sai trái đến độ nào chăng nưã, dù khuyết điểm đang tràn lan trong tác phong cuả họ, họ vẫn đáng yêu và cần tơi yêu thương để họ được vươn lên làm người. Tơi là Đức Bụt đại trí và đại bi, mang đến cho người ấy con đường giải thốt làm bằng Hiểu Biết và Tình Thương. Tơi cũng là Đức Ki-tơ đang đồng hành với người ấy để họ cĩ thể sống lại, trở thành bất tử, bất diệt.

*

*   *

Hạnh phúc khơng phải là quả sung từ trên trời cao đột nhiên rơi vào miệng cuả tơi. Hạnh phúc chẳng bao giờ là tận điểm, cĩ sẵn đĩ rồi, hồn tồn, viên mãn. Bao lâu cịn mang thân phận và điều kiện làm người, chúng ta cịn phải tạo dựng hạnh phúc cho mình và cho người khác. Hạnh phúc là một tiến trình liên tục do tơi làm nên với hai bàn tay, nước mắt và xương máu cụ thể, trong mỗi phút giây cuả cuộc đời. Hẳn thực, khi tơi làm cho kẻ khác hạnh phúc thì chính tơi cũng gặt hái muà màng hạnh phúc cho bản thân và cho cuộc đời tơi.

Khi phân tích những quan hệ tiếp xúc và trao đổi giưã hai người, nhà tâm lý Eric Berne đã khám phá ra sự hện hữu cuả ba bộ mặt trong mỗi con người chúng ta:

Bộ mặt thứ nhất là NGƯỜI CHA MẸ, cĩ phần vụ hướng dẫn và soi sáng, nâng đỡ và uỷ lạo những ai chung sống trong mơi trường;

Bộ mặt thứ hai là NGƯỜI TRẺ EM, cĩ phần vụ học hỏi thường xuyên và sống hạnh phúc với những người đang cùng cĩ mặt trong xã hội;

Bộ mặt thứ ba là NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH, cĩ phần vụ đồng hành và chia sẻ với mọi người anh chị em đồng bào, đồng hương, đồng loại.

Bên cạnh ba bộ mặt tích cực và xây dựng ấy, ba bộ mặt khác cũng đang đe doạ khống chế con người và quả tim cuả chúng ta:

NGƯỜI CHA MẸ thì áp chế, bao che quá đáng;

NGƯỜI TRẺ EM thì phản loạn hay lệ thuộc, bị động;

NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH thì quá duy lý, khơ khan lạnh lùng như một cái máy.

 

I.                    NGƯỜI CHA MẸ                                                        + hướng dẫn

(CM)                             +         --               nâng đỡ      

 

                                                                       

-- áp chế quá đáng

II.                 NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH                                         +  đồng hành  & chia sẻ

(TT)

                                                                                   

  +        --          --  duy lý cực đoan

III.               NGƯỜI TRẺ EM                                             +  học hỏi

(TE)                                                                     hồn nhiên

                                                                            hạnh phúc

                                                +          --

                                                                        --  phản động

                                                                            bị động

                                                                                                    lệ thuộc

Hình 2: Ba khuơn mặt của một con người trong xã hội

Sơ đồ cuả Berne trên đây cho ta hiểu rõ, và ngày ngày đánh thức chúng ta: hai con người Aùnh Sáng và Bĩng Tối đang tranh giành ảnh hưởng trong chính quả tim mỗi người. Trong tinh thần và chiều hướng ấy, hạnh phúc là CHO. Khi cho bất kỳ một cái gì, chúng ta nhận lại hạnh phúc trong lịng mình.  CHO là một quyết định, một chọn lưạ cần được thực thi từng ngày từng giờ.

Làm người, chúng ta, tự bản chất, là một sinh vật rất giàu cĩ. Chúng ta cĩ rất nhiều điều để trao tặng cho người khác, bắt đầu từ một nụ cười, một khoé mắt nhìn đầy yêu thương, một bàn tay tiếp xúc, hỏi han, xoa dịu, một lời nĩi nâng đỡ an ủi, khích lệ.

“Aùnh mắt em là cả một bầu trời

Bàn tay em huyền nhiệm thấu từng mây

Bước chân em gieo hạnh phúc mỗi ngày

Quả tim em: nguồn suối khơng cạn vơi!”

“Em trọng đại, ơi em là tất cả

Là Mẹ, là mảnh đất cho Quê Hương

Một khu vườn ương lại giống Tình Thương

Xây non sơng làm tươi đẹp khĩm phường

Em là Nước  tưới Ngày Mai, Tuổi Trẻ

Đem Rừng Xanh phủ hết Đất Tang Thương

Hạt Tình Người gieo vãi khắp mười phương”

*

*     *

Để kết thúc, tơi xin kể câu chuyện về một giấc mơ. Hơm ấy, trong lúc soạn bài này, tơi đã trải qua một giấc mơ êm dịu. Trước mặt tơi, từ trên cao rơi xuống bốn con búp bê hồn tồn giống nhau trong mọi chi tiết. Mỗi con đều cĩ mũ đỏ, áo trắng, quần anh, đơi dép màu vàng mặt trời. Bỗng cĩ một tiếng nĩi từ trên vọng xuống: “này con, hãy phân biệt cho bằng được cái gì làm nên nét khác biệt cơ bản giưã bốn con búp bê ở trước mặt con.”

Tơi cĩ sáng kiến đi ra vườn, kiếm một cọng cỏ vưà dài, vưà dai, vưà dẻo. Rồi tơi đút cọng cỏ vào lỗ tai cuả con búp bê thứ nhất. Tơi nhích, nhích, và nhích …  Cọng cỏ  thốt ra khỏi lỗ tai phiá bên kia. Tơi cũng làm thế với con búp bê thứ hai. Lần này cọng cỏ thốt ra khỏi lỗ miệng. Với con thứ ba, cọng cỏ đi xuống quả tim và bị tắc nên dừng lại ở đĩ. Với con sau cùng, tơi nhích lui nhích tới cọng cỏ một cách rất tế vi, ý nhị. Thế rồi quả tim nĩ bắt đầu thổn thức phập phồng. Tơi iếp tục nhích thêm. Đơi mắt nĩ loé sáng như hai đốm lưả. Tơi vẫn tiếp tục nhích cọng cỏ. Hai tay búp bê bắt đầu cử động, và đơi chân di chuyển về phiá trước. Con búp bê đứng dậy, bước tới, Làm người.

Nếu tơi cĩ phép đem cọng cỏ nhích vào tai các bạn, các bạn sẽ đáp ứng giống như con búp bê nào đây ?