Lãnh Đạo trong lòng Quê Hương :
những động tác thiết yếu cần thực hiện…
NGUYỄN Văn Thành
Sau khi bài chia sẻ « Tâm sự của người lái đò… » đã xuất hiện đó đây trên các tờ Thông Tin Điện Tử, nhiều « người em » đã có dịp tham dự các lớp hè ở Hà Nội và TP HCM, như Q và H, B và Ch, Th và N … từ từ gửi điện thư về chất vấn tôi như sau : « Ông ơi, thông thường khi dạy cho bọn em, về cách giáo dục và lắng nghe các cháu có vấn đề nguy cơ Tự Kỷ, ông luôn luôn liệt kê những động tác cụ thể hay là những bước đi lên và đi tới theo thứ tự, từ khởi điểm… cho đến khi thâu đạt mục đích cuối cùng. Ông thường gọi đó là Tư Duy Cấu Trúc (Systemsthinking). Lần nầy, khi ông đề cập đến vấn đề Lãnh Đạo trong lòng Đất Nước, sao ông không chọn lựa cách trình bày « Những bước đi lên cụ thể » ? Nếu ông định nghĩa Lãnh Đạo, với những ĐỘNG TÁC CỤ THỂ (définition opérationnelle), họa may bọn em mai ngày sẽ dễ dàng biết cách làm việc tốt hơn và đúng hơn, khi tiếp xúc với người dân, hay là với anh chị em đồng bào, ở cấp Trung Ương cũng như trong các phường khóm. Thêm vào đó, có một câu hỏi « cơ bản» bọn em không thể lẫn tránh : Ai là người anh chị em đồng bào thực sự ? Phải chăng họ có mặt trong những người chủ trương hay là xúi giục bạo động và hận thù ?
Nhằm trả lời cho các người em ấy –họ thích gọi tôi là ông, thay mặt cho con cái- sau đây là lá thư trả lời, được viết ra « với tất cả tấm lòng » theo lối nói của Cụ NGUYỄN TRÃI, và gửi đi dưới dạng một bài chia sẻ.
***
Các bạn trẻ và các em thân mến,
Trước tiên, tôi xin cám ơn các em đã khiêm tốn đặt ra cho tôi những câu hỏi về Lãnh Đạo, một cách rất đơn sơ, trực tiếp và chân thành. Nếu trong nhiều tầng lớp cán bộ, ai ai cũng giống như các em, quyết tâm thăng tiến cách làm và cách sống hằng ngày của mình, từ việc nhỏ đến việc lớn, chẳng bao lâu Đất Nước của chúng ta sẽ đuổi bắt kịp thời những bước đi khổng lồ của Thánh Gióng -hay là Phù Dổng Thiên Vương- trên mọi nẻo đường ngang dọc, với mục đích xây dựng Quê Hương và phục vụ anh chị em đồng bào.
Lẽ đương nhiên, trong khuôn khổ của một bài chia sẻ, tôi không thể nào tát cạn hết tất cả mọi vấn nạn trọng yếu, có liên hệ đến trách nhiệm của người Lãnh Đạo.
Thể theo cách phân biệt đã trở nên cổ điển về năm loại sinh hoạt tâm lý và xã hội của con người :
- sinh hoạt năm giác quan,
- sinh hoạt tư duy,
- sinh hoạt xúc động,
- sinh hoạt ngôn ngữ,
- sinh hoạt quan hệ tiếp xúc và trao đổi giữa người với người,
hôm nay tôi chỉ đặt trọng tâm vào việc trình bày năm bước đi lên cụ thể và tất yếu, mỗi khi Người Lãnh Đạo có nhiệm vụ tiếp xúc và trao đổi với người dân, trong bất cứ tình huống nào. Tôi hy vọng sẽ có những dịp khác để trình bày cách rốt ráo và chi ly hơn về Lãnh Đạo, trong một tác phẫm có chất lượng và kích thước quan trọng hơn.
Bước thứ nhất : Trước hết, người Lãnh Đạo cần vận dụng năm giác quan của mình một cách tinh tế. Mục đích tối hậu cần nhắm tới là THẤY và NGHE cũng như TIẾP CẬN, một cách cụ thể và khách quan, những tin tức thiết yếu xuất phát từ anh chị em đồng bào.
Hẳn thực, cũng như trên bình diện sức khỏe thể lý, chúng ta sẽ « khốn nạn và tê liệt », đến chừng nào, nếu bộ não trên đầu không có khả năng tiếp nhận những tin tức cần thiết từ mọi vùng ngoại vi của cơ thể, lần lượt gửi về, trong từng phút từng giây của cuộc sống ?
Cũng y hệt như vậy, Đất Nước sẽ đi vào con đường bế tắc, nếu người Lãnh Đạo chỉ « rót xuống », từ trên những mệnh lệnh, hay là áp đặt từ ngoài những chương trình, những đường lối, những kế hoạch…Và người dân chỉ được phép trả lời « dạ dạ, vâng vâng ».
Thể theo lối nhìn của tác giả người Anh, Edward DE BONO, dù muốn dù không, nhân loại cần dấn bước trên con đường văn minh và tiến bộ, vào thiên niên kỷ thứ ba. Do đó, thể thức Lãnh Đạo hàng dọc, độc lộ và một chiều –từ trên ban phát xuống dưới- phải sáng suốt nhường bước cho cách Lãnh Đạo chiều ngang.
Loại lãnh đạo thứ hai nầy đặt nền tảng trên những quan hệ tiếp xúc và trao đổi qua lại hai chiều, giữa những người bình đẳng có giá trị làm người, giống như nhau, ngang hàng nhau, tuy dù họ có những chức vụ và địa vị khác nhau. Khác nhau, nhưng bổ túc cho nhau một cách mật thiết.
Trong tinh thần và lăng kính ấy, không ai có thể lãnh đạo một Đất Nước, nếu người ấy không đi lại con đường của Bồ Tát Quan Thế Âm : Nhìn Đất Nước với một trăm con mắt, lắng nghe anh chị em đồng bào với một trăm lỗ tai, phục vụ mọi người dân với một trăm cánh tay, yêu thương mỗi người dân với một trăm quả tim. Sẵn sàng sử dụng một trăm đôi chân, để tìm đến với những thành phần nghèo đói, đang còn thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu một mái nhà… trên mọi nẻo đường của Quê Hương, từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau.
Không đồng cảm và chia sẻ ngọt, bùi, đắng, cay với từng người dân, giàu cũng như nghèo, Bắc cũng như Nam, trong nhiều lãnh vực khác nhau như chính trị và tôn giáo, giáo dục cũng như kinh tế…làm sao chúng ta có thể phục vụ và xây dựng Đất Nước.
Không lắng nghe, trao đổi qua lại với mỗi người anh chị em đồng bào, công việc mà chúng ta gọi tên là Lãnh Đạo, chỉ là xu thế « vơ đũa cả nắm, bóp méo xuyên tạc hay là suy bụng ta ra bụng người… ». Trong lãnh vực khoa học, những cách làm ấy mang tên là cơ chế tổng quát hóa, chủ quan hóa và gạn lọc một chiều. Với ba cơ chế nầy, chúng ta dập tắt mọi tiếng nói và đàn áp nguyện vọng của người anh chị em đồng bào, thay vì phục vụ và xây dựng Quê Hương, thể theo mẫu thức của những người cha ông đi trước như Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo…
Bước thứ hai : Người Lãnh Đạo quyết tâm khẳng định lối nhìn của mình với tất cả niềm xác tín cần thiết, thay vì lượn lẹo, ba phải, ve vãn, làm vừa lòng « cấp trên », đàn áp « cấp dưới ». Đồng thời, họ có khả năng trân trọng, ghi nhận và phản ánh quan điểm cũng như lập trường của mỗi người dân, mà họ tìm đến, gặp gỡ, tham khảo, lắng nghe…trên mỗi nẻo đường của Non Sông.
Nói khác đi, người Lãnh Đạo vừa làm ngọn hải đăng sáng soi con đường đi của người dân, trong những giai đọan bão bùng, sấm sét. Đồng thời, Lãnh Đạo là gì, nếu không phải là tạo điều kiện thuận lợi, để mỗi anh chị em đồng bào tham gia và đóng góp phần tinh túy của mình, trong công việc dựng Nước và giữ Nước, nghĩa là mang lại ấm no và hạnh phúc cho mỗi người dân cùng chung sống trong môi trường, không loại trừ một ai.
Làm sao có thể thành tựu hai hơi thở ra vào nầy, nếu người Lãnh Đạo không ngày ngày mài nhọn và đánh sáng khả năng Tư Duy của mình ? Thể theo phương pháp do tác giả Edward DE BONO đề nghị, người Lãnh Đạo cần quyết tâm thường xuyên học tập, bắng cách đội lên đầu sáu chiếc mũ có sáu màu sắc khác nhau :
- Chiếc mũ màu trắng thúc giục người Lãnh Đạo đi tìm những sự kiện cụ thể và khách quan, trước khi đưa ra một nhận định về mình và về người khác,
- Chiếc mũ màu đen gọi mời người Lãnh Đạo hãy can đảm nhìn nhận những khuyết điểm, trong lời ăn tiếng nói và nhất là trong tác phong của mình, cũng như trong mọi chương trình họat động, do mình đề xuất và được đánh giá sau mỗi giai đoạn thực hiện.
- Chiếc mũ màu vàng mặt trời khuyến khích người Lãnh Đạo hãy phát huy một cách cụ thể những tiềm năng phong phú của Đất Nước trên cả hai bình diện vật chất và tinh thần. Một cách đặc biệt, giới trẻ từ 15 đến 35 tuổi, được họ chuẩn bị và đào tạo, một cách kỹ lưỡng, để mai ngày thay thế họ trong những vị trí trọng yếu, theo tinh thần « Con hơn cha là nhà có phúc »,
- Chiếc mũ màu đỏ ngày ngày gây ý thức cho họ về vai trò và tầm quan trọng của xúc động, trong mỗi quan hệ giữa người với người. Chỉ cần một phút giây thiếu thức tỉnh, xúc động đã biến thành bạo động, khả dĩ gieo mầm mống hoang tàn, hận thù và chiến tranh, trong bao nhiêu tâm hồn của bà con xa gần.
- Chiếc mũ màu xanh da trời có chức năng nhắc nhủ cho mỗi người trong chúng ta :
Ánh mắt con là cả một bầu trời,
Bàn tay con huyền nhiệm thấu tầng mây,
Bước chân con gieo hạnh phúc cho đời,
Quả tim con là nguồn suối không bao giờ cạn vơi .
- Sau hết, chiếc mũ màu xanh lá cây kêu mời người Lãnh Đạo hãy dốc toàn tâm và toàn lực, để tạo nên mùa xuân an bình và hạnh phúc, trong tâm hồn của mỗi người anh chị em đồng bào, cũng như trên từng tấc đất của Quê Hương.
Nhờ sức tác động của tất cả sáu chiếc mũ nầy, mỗi người Lãnh Đạo sẽ biết dừng lại, không thả mình trôi theo những phản ứng so sánh và phân biệt :
- Tao tốt mày xấu,
- Tao đúng mày sai,
- Tao hơn mày thua,
- Tao chính mày ngụy,
- Tao yêu Nước mày bán Nước,
- Tao là loại người hạng nhất mày là loại người hạng hai…
Chính vì loại tư duy nhị nguyên hay là lưỡng năng, lưỡng cực nầy, con người Việt Nam, qua bao nhiêu thế hệ, vẫn tiếp tục làm « gà một nhà bôi mặt đá nhau ». Nói khác đi, hai phe « Sơn Tinh và Thủy Tinh », với những nhãn hiệu và mặt nạ « đổi mới », vẫn tiếp tục tìm cách sát hại lẫn nhau, trên những vùng đất thuộc Văn Hóa Sông Hồng.
Bước thứ ba : Không kêu tên và gọi ra vùng ánh sáng của ý thức, cũng như tìm cách hóa giải những xúc động như Lo Sợ, Đau Buồn và Tức Giận, người Lãnh Đạo sẽ lặp lại y hệt hành vi của Vua Thục An Dương Vương : Rút thanh gươm cứu Nước cứu Nhà -quà tặng của Thần Kim Qui tại Đền Cổ Loa- để chém đứt đầu đứa con gái độc nhất của mình.
Nhằm phát huy với tha nhân những quan hệ đồng cảm và chia sẻ, hiểu biết và bất bạo động, người Lãnh Đạo cũng như tất cả những ai cố quyết sống cuộc đời « làm người », hãy học tập lắng nghe người anh chị em và chọn làm của mình, bốn giai đoạn đi tới của tác giả M. B. ROSENBERG, vừa khi cảm nhận một xúc động đang hiện hình và bắt đầu tác yêu tác quái, trong nội tâm :
- Giai đoạn thứ nhất là ghi nhận và phản ánh bằng ngôn ngữ chính xác, những gì đang xảy ra một cách cụ thể trong hành vi của chính mình, hay là trong tác phong của người đang có mặt với mình,
- Giai đoạn thứ hai là gọi tên hay là đặt tên cho xúc động đang từ từ xuất hiện trong nội tâm và tìm cách trốn thoát ra ngoài bằng những phản ứng thể lý như khóc la, tăng động, hay là ù lì, bị động…
- Giai đoạn thứ ba là khám phá một hay nhiều nhu cầu cơ bản của mình và của người khác, ẩn núp ở bên dưới mỗi xúc động đang xuất đầu lộ diện,
- Giai đoạn thứ bốn là tìm cách thỏa mãn nhu cầu chính đáng của mình và đáp ứng lời yêu cầu của kẻ khác, tùy vào những điều kiện hiện hữu.
Khi diễn tả những xúc động của bản thân, cũng như khi tạo điều kiện hiểu biết và lắng nghe, nhằm giúp kẻ khác bộc lộ nội tâm, người Lãnh Đạo không ngừng trau dồi ngôn ngữ của mình. Họ nhạy bén, biết cách dùng sứ điệp ngôi thứ nhất « TÔI », hay là những đại danh từ khác có giá trị tương đương, để khẳng định những ý kiến chủ quan của mình. Không tôi luyện khả năng sử dụng ngôn ngữ một cách sáng suốt và thức tỉnh như vậy, họ sẽ thả mình trôi theo những hành vi tố cáo, tấn công, kết án, và ức chế…nhắm người khác đang có mặt và trao đổi với mình.
Bước thứ bốn : Tất cả những gì được cưu mang trong nội tâm của người Lãnh Đạo, không sớm thì muộn, sẽ xuất đầu lộ diện trong ngôn ngữ có lời và ngôn ngữ không lời của họ. Một cách đặc biệt, có ba loại người mang danh hiệu là Lãnh Đạo. Tuy nhiên trong thực tế của hành động, họ chỉ là những con Tinh Yêu Ma quái, cơ hồ Mộc Tinh, Ngư Tinh và Hồ Tinh dẫn đưa Đất Nước vào vòng suy đồi và diệt vong. Chỗ nào họ xuất hiện, người anh chị em đồng bào trở thành vong thân và vong bản :
- Loại thứ nhất là Lãnh Đạo Bao Cấp, quản lý từng ký đường, từng phần gạo… thậm chí công việc ăn nằm vợ chồng của người dân.
- Loại thứ hai là Lãnh Đạo Độc Tài hay Kiểm Duyệt. Người dân chỉ nói được những điều họ cho phép nói, chỉ viết được những điều họ cho phép viết. Nếu không chấp hành một cách đứng đắn, tức khắc họ sẽ bị bịt miệng, bịt mồm, hay là dẫn độ vào tù ngục, được đổi tên là trại học tập.
- Loại thứ ba là Lãnh Đạo Nghi Kỵ, Nạn Nhân, nhìn thấy mọi người là địch thù, khám phá khắp mọi nơi những ý đồ phản động và phá hoại.
Nói một cách đơn sơ và dễ hiểu, người Lãnh Đạo trong lăng kính vừa được trình bày, tìm ra mọi thủ thuật để hạn chế người dân, bằng cách bịt tai, bịt miệng và bịt mắt mọi người, không cho phép họ nói, không cho phép họ nghe, không cho phép họ thấy.
Sau một thời gian trên dưới chừng 50 năm, những loại người Lãnh Đạo ấy đã bị lật đổ, xua đuổi. Thế nhưng vết thương rướm máu, do họ tạo ra trong cõi lòng của mọi người vẫn còn lê lết kéo dài, từ đời nọ qua đời khác.
Những phân tích chi ly ấy cho chúng ta thấy rõ : Bao lâu chưa tin vào mình, cho dù người Lãnh Đạo là chủ tịch, là thủ tướng, là bộ trưởng , hay là gì gì đi nữa, làm sao họ có thể có một chương trình, một thái độ « xây dựng lòng tin », cho Đất Nước và anh chị em đồng bào của mình ?
Chính vì những lý do đó, chúng ta hãy có gan làm Trần Bình Trọng, ngày ngày khẳng định mình: Ta thà làm tôi của Nước Nam, hơn là làm vua ở Đất Bắc.
Bước thứ năm : Quyết tâm làm người Lãnh Đạo, kết dệt những quan hệ Lắng nghe, Yêu thương và Hiểu biết giữa người với người, theo mẫu thức của ba vị Bồ Tát mang tên là TRÌ ĐỊA, THƯỜNG BẤT KINH và ĐỊA TẠNG :
- Trì Địa ngày ngày đi nối lại những con đường hư, bắc lại những chiếc cầu đồng cảm và chia sẻ, thứ tha và hiểu biết, yêu thương và an bình.
- Thường Bất Kinh, trên mọi nẻo đường của Quê Hương, gieo rắc niền tin, tinh thần tự lực và tự cường. Đi đâu, Ngài cũng rỉ vào tai cho mọi người : « Bạn có đủ khả năng để đứng thẳng và bước tới trước ».
- Địa Tạng đến thăm viếng những miền của Quê Hương, mang tên là địa ngục. Bao lâu địa ngục chưa trống không và biến thành địa đàng, Địa Tạng vẫn còn ở lại đó với anh chị em đồng bào.
Riêng đối những người Em sống Đức Tin vào Đức Kitô : nếu các em « tràn đầy và thấm nhuần Chúa Thánh Thần », các em cũng có khả năng « dời núi lấp sông », giống như ba vị Bố Tát Trì Địa, Thường Bất Kinh và Địa Tạng.
ORSONNENS/ Fribourg, Thụy Sĩ
