NGUYỄN Văn Thành
Tâm sự của Người Lái Đò…
Tôi là một « người lái đò », trên những « dòng sông của Quê Hương Việt Nam ».
Sau bao nhiêu thinh lặng ngập ngừng… và mang theo trong mình nhiều trăn trở tiến thối lưỡng nan, hôm nay tôi bạo dạn xin phép em hãy ban tặng cho tôi một vài giây phút lắng nghe. Tôi đang cần được em đồng cảm và trân trọng, cũng như tôi đang đồng cảm và trân trọng em, trong từng hơi thở và thớ thịt của tôi.
Có lẽ, em không hay là CHƯA đồng ý với tôi, trong rất nhiều địa hạt, về nhiều vấn đề còn đang nóng hổi, trong tình huống hiện nay của Quê Hương. Em đang bực bội, mở lời tố cáo, phê phán về nhiều thái độ và cách làm của tôi.
Mặc dù vậy, đến với em, hôm nay tôi không cưu mang ý định làm công việc « biện minh biện hộ », nhằm giải thích tác phong của mình, hay là tìm cách trả lời, từ vị trí và quan điểm chủ quan, một chiều của mình. Ý hướng cơ bản của tôi là ước muốn được trang trải tấm lòng làm người. Dựa vào kinh nghiệm làm người lái đò, trên những dòng sông của Quê Hương, tôi xác tín rằng : khi hai tấm lòng đến với nhau, lắng nghe nhau, tìm hiểu nhau, và kính trọng thực chất của nhau, cơ hồ hai con nước hoặc hai dòng chảy tìm về với nhau, chan hòa vào nhau… bằng cách này hay cách khác, chúng ta sẽ « đi vào Lòng Biển Cả của Lạc Long Quân » và « đụng đến Bầu Trời Xanh của Bà Âu Cơ». Nhờ đó, chúng ta – em cũng như tôi – sẽ có khả năng « làm mây, làm mưa, làm sương trời », để nuôi sống và tưới mát anh chị em đồng bào, trong những ngày hè oi bức và khô hạn hay là rét lạnh và cơ hàn.
***
Trong tinh thần và lăng kính ấy, xin em cho phép tôi được chia sẻ những điểm trọng yếu sau đây :
Lời tâm sự thứ nhất : Tôi chỉ là « NGƯỜI LÁI ĐÒ », có nhiệm vụ đưa anh chị em đồng bào, từ bến bờ bên này qua bến bờ bên kia. Từ tả ngạn qua hữu ngạn, cũng như từ phía hữu trở về phía tả. Suốt đời, tôi sống nhờ vào đồng tiền của mỗi người qua sông. Suốt đời, tôi hạnh phúc nở nụ cười đón nhận người già cũng như trẻ em. Đàn ông cũng như đàn bà. Những bạn hàng gồng gánh nặng nhọc, cũng như những vị khách trang đài, ăn mặc một cách duyên dáng và sang trọng. Những bậc chân tu thầm lặng với chiếc áo nhuộm màu núi đất của Non Sông, ngồi bên cạnh những bộ mặt « đanh đá, ngang tàng, ngạo ngược », cơ hồ những ngọn núi phun lửa đang còn hoạt động.
Đối diện với thực tại muôn màu và muôn sắc ấy, làm sao tôi có thể phân biệt ai lành ai dữ, ai tốt ai xấu, ai ngay ai gian, ai nói thật và ai nói dối ?…Chỉ có Trời mới có thể đánh vần và đọc ra những chữ viết có sẵn trên trang giấy lòng người. Còn tôi, tôi chỉ đưa tay xin mỗi người một đồng tiền để sinh sống qua ngày, trước khi họ được chở qua bến bờ bên kia…
Trước thái độ ấy, có người – đứng nhìn từ ngoài, từ trên - đã lên tiếng trách mắng : « đồng lõa, thiếu lập trường, tiếp tay cho phường cướp bốc và gian manh ». Tôi chỉ thinh lặng mỉm cười, khi nghe những lời bàn tán ra vào như vậy. Tôi chỉ là người lái đò, ngày ngày đưa khách qua sông. Phải chăng đó là ý nghĩa, giá trị, trách nhiệm và lý tưởng của đời tôi ?
Nói đến lý tưởng của cuộc đời, tôi cố gắng ngày ngày trả lời, một cách trung thực, can đảm và rõ ràng, những câu hỏi như sau :
- làm chi ?
- làm thế nào ?
- làm khi nào ?
- làm ở đâu ?
- làm vì lý do gì, hay là từ động cơ nào thúc đẩy ?
- làm cho ai ?
- làm với ai ?
- làm theo thứ tự nào ?
- làm dưới ánh sáng của giá trị nào, đang có phần vụ điều hướng và điều hợp ?
- ưu tiên số một của đời tôi là gì?
Một cách đặc biệt, trước vấn nạn « làm cho AI ? », từ ngày bước vào nghề, câu trả lời của tôi vẫn trước sau như một : đó là người anh chị em đồng bào, muốn tôi giúp họ « vượt qua bến bờ bên kia ». Ngoài ra, tôi không biết thao tác những lý thuyết lảm nhảm về những người mang áo rách hay áo lành, áo dài hay áo ngắn, áo trắng có mặt trời hay áo đỏ có ngôi sao, áo vàng làm bằng nhiều mảnh ráp lại hay là áo vàng có sọc rằn ri…áo từ Mỹ và Pháp gủi về hay là áo nhập khẫu từ Nga hay Trung Quốc…
Đã có người đến phỏng vấn, muốn biết tôi đứng lái đò ở vị trí nào, nhìn về phía nào, phục vụ thành phần nghèo hay giàu…Tôi không biết nói làm sao, cho nên tôi thường có thái độ thinh lặng mỉm cười. Âu đó cũng là « nghề nghiệp chuyên môn của tôi ». Ở giữa dòng sông, tôi phải tuyệt đối giữ thinh lặng. Nhất là khi gió to sóng lớn, nếu tôi ham nói quá nhiều, tôi sẽ gây tai nạn cho anh chị em đang cùng đi trên một chuyến đò với tôi. Nói khác đi, khi đã đưa tay lãnh nhận đồng tiền của một người, tôi ý thức về bổn phận của tôi là bảo đảm an toàn tối đa cho người ấy, trên con đường vượt qua sông.
Không xác định minh thị đâu là điều quan trọng bậc nhất, cần thực thi trong công việc hằng ngày như vậy, tôi chỉ là một tên ba hoa chích chòe, không có tinh thần trách nhiệm, hay là có xu thế « bắt râu ông nọ đặt cằm bà kia », một cách hời hợt, lộn xộn, nếu không nói là tàn ác, bất nhân và vô liêm sỉ.
***
Lời tâm sự thứ hai : Nếu không rõ ràng về phương hướng hành động và có khả năng chọn lựa đâu là ưu tiên số một, trong từng hoàn cảnh và điều kiện hiện tại, tôi sẽ phải chuốc lấy bao nhiêu khó khăn tầy đình, từ tình huống nầy đến tình huống khác, khả dĩ cản trở công việc làm ăn và phục vụ của tôi.
1.- Cản trở thứ nhất là trộn lẫn xúc động vào trong bổn phận và công việc thuộc trách nhiệm và chí hướng của mình.
Hẳn thực, thay vì phục vụ mọi người cần tôi đưa qua sông, bất phân nguồn gốc, tôn giáo, chính kiến, địa phương, phái tính và tuổi tác…tôi « nhìn mặt đặt tên ». Tôi chỉ cho phép lên đò những người tôi thích. Trái lại, tôi từ chối những người có xu thế dẫn khởi hoặc khơi động lòng ác cảm trong tôi, hoặc vì màu da tự nhiên của họ, hoặc vì cách đi đứng, trang sức của họ. Hoặc vì họ đã lớn lên và sinh sống, trên những vùng đất thuộc Vùng Trong. Hay là vì họ đã mắc thói quen ăn trầu cau của người ở Vùng Ngoài…Khi tác hành một cách máy móc và tự động, dưới sức ép độc tài của những động cơ vô thức như vậy, tôi còn thực sự làm người lái đò nữa hay không ?
Nói khác đi, khi bị vô thức lèo lái, kiểm soát và chế ngự, tôi đánh mất bản sắc và quyền làm chủ. Tôi trở thành vong thân, vong bản. Giá trị và tư cách làm người không còn có mặt trong tâm hồn của tôi. Một cách đặc biệt, trong lối nhìn của tôi, được thể hiện qua ngôn ngữ, tác phong và quan hệ trao đổi thường ngày, người anh chị em đồng bào đã biến thành « một đồ vật », « một đối tượng », hay là « một đồ hàng hóa ». Tôi tự tấn phong mình làm « đấng toàn năng », sẵn sàng chụp mũ bất kỳ một ai. Muốn kết án ai thì kết án. Tùy vào ý thích hoàn toàn chủ quan, tôi thấy mình có khả năng « gắn nhãn hiệu » cho mỗi người, không cần nêu lên sự kiện cụ thể và khách quan, để chứng minh một cách khoa học những mệnh đề khẳng định và phán quyết chắc nịch « như đinh đóng » của tôi.
Khi trình bày và chia sẻ những trăn trở trên đây, tôi cảm thấy mình bị xâu xé và giằng co, giữa hai nẻo đường cần chọn lựa : tôi tiếp tục can đảm làm người lái đò, trên những giòng sông của Quê Hương ? Hay là tôi có ước mơ phù phiếm trở thành ông quan tòa độc tài và ác ôn, phê phán, khen thưởng, chụp mũ hay là tố cáo người anh chị em đồng bào của mình ?
Khi chọn lựa một cách sáng suốt và thanh thản, tôi làm chủ tình hình của bản thân và cuộc đời. Trái lại, khi tôi nhắm mắt đưa chân, chầm chày may rủi, phản ứng một cách máy móc, tùy hứng và tùy tiện…tôi chỉ là con múa rối, sống dưới quyền chỉ huy lèo lái của bao nhiêu động cơ vô thức và dục vọng, đang đóng sào huyệt trong các chiều sâu của nội tâm.
Nhằm hóa giải một cách dứt khoát tình huống giằng co ấy, theo lối nhìn của tôi, chỉ có một con đường : trả lời câu hỏi cơ bản về mục đích cuối cùng của cuộc sống. Nói cách khác, điều quan trọng bậc nhất, làm cho đời tôi có ý nghĩa và giá trị, là gì ở đây và bây giờ, trong những điều kiện của môi trường sinh thái hiện tại.
***
Cản trở thứ hai là tôi chưa có khả năng cưu mang một câu trả lời rõ ràng và dứt điểm về vấn nạn cứ ngày ngày đeo đuổi và ám ảnh tôi : « Người anh chị em đồng bào của tôi là ai »
Về mặt lý thuyết, được tôi « tuyên truyền » trên những diễn đàn quan trọng và chính thức, ở trong cũng như ngoài nước, họ là những người sinh ra trên dãy đất chũ S, trải dài từ Ải Nam Quan đến Mũi Cà Mau, bất phân màu da, chủng tộc, tôn giáo và chính kiến, cũng như giai tầng xã hội. Thế nhưng, trên bình diện thực tế và thực tiển, ai là người đồng bào có khả năng và quyền lợi xây dựng Đất Nước, như tôi, với tôi và ngang hàng tôi ? Những người không có công ăn việc làm, những người ngủ đêm trên đường phố, những người không có một lối nhìn giống như tôi, không làm, không nói, không có những thái độ, NHƯ TÔI ƯỚC MUÔN và cách tôi suy nghĩ… phải chăng họ vẫn còn là người anh chị em, cùng sinh ra từ một bào thai duy nhất của Mẹ là Bà Âu Cơ ?
Một cách đặc biệt, trước những vấn đề có mặt trong lòng Quê Hương, có những người có lối nhìn khác tôi, có cách làm khác tôi, có những thái độ khác tôi… phải chăng tôi tôn trọng, chấp nhận và nhìn nhận quyền khác biệt của họ ? Hay là tôi mạt sát, chửi bới, tố cáo, phê phán và kết án ? Còn tệ hơn nữa là chôn sống họ một cách dã man, độc ác, trong các ngục tù chung thân, mà tôi đã cố tình cải tên là trại học tập.
Tôn trọng và nhìn nhận người anh chị em đồng bào có nghĩa là gì, nếu tôi không tìm cách LẮNG NGHE, TÌM HIỂU, TRÂN TRỌNG ý kiến, lập trường hay là LỐI NHÌN ĐỘC ĐÁO của họ ?
Bao lâu với người đối diện, tôi chỉ có tư duy độc lộ, một chiều, thay vì xây dựng và phát huy quan hệ trao đổi qua lại hai chiều « NGƯỜI thắng, TÔI thắng, CHÚNG TA cùng thắng », người ấy chưa được tôi đãi ngộ là người anh chị em đồng bào thực sự và trọn vẹn.
Sau hết, bao lâu tôi chỉ PHÁN QUYẾT từ ngoài và từ trên, thay vì đến tận nơi, trao đổi qua lại hai chiều, đặt câu hỏi nhằm khơi động câu trả lời, giúp người anh chị em diễn tả ra ngoài bao nhiêu ý kiến và quan điểm của mình…tôi chỉ « tuyên truyền láo khoét ». Tôi chưa SỐNG. Tôi chưa thể hiện tư cách và giá trị làm NGƯỜI.
***
Thay cho kết luận, tôi xin chia sẻ lời tâm sự cuối cùng. Tôi là người sống Đức Tin vào Đức Kitô. Cho nên, tôi không phải chỉ là người lái đò trên Sông Hương, Sông Hồng và Sông Cửu Long mà thôi. Trước tiên và hơn hết, tôi là người lái đò, có hoài vọng đưa tất cả anh chị em từ Đất trở về Trời, nhất là những ai đã quyết định can đảm bước lên chiếc đò của tôi.
Một hôm có người đã hỏi tôi trước chuyến « vượt qua » : Trời là gì ? Trời có gì ? Trời ở đâu ? Trời là ai ?
Tôi đã sở hữu hóa ngôn ngữ và hình tượng của Vị Ngôn Sứ mang tên là Ê-ly-a, để trả lời cho người khách như sau ( Vua 19,1-13) :
- Tôi đã lái đò vượt qua những cơn giông tố bão bùng. Nhưng Trời không phải là bão tố, không hiện diện trong bão tố.
- Tôi đã lái đò vượt qua những cơn động đất và sóng thần. Nhưng Trời không đồng hóa với động đất và sóng thần.
- Tôi đã lái đò vượt qua những đám lửa cháy kinh hoàng và rùng rợn. Nhưng Trời không làm cho tôi run sợ và hốt hoảng, giống như những đám lửa cháy.
- Cuối cùng, tôi đã lái đò đi vào sâu trong lòng một cơn gió thoảng. Và Trời đã hiện hình cho tôi, giống như một cơn gió thoảng, giữa trưa hè oi bức và nắng hạn hay là giá lạnh và cơ hàn.
Vậy, ai là đứa con thực sự phát xuất từ cung lòng của Mẹ Âu Cơ, người ấy có thể cảm nghiệm được trong da thịt của mình, thế nào là Trời trong bản sắc làm người : Một CƠN GIÓ THOẢNG cho anh chị em đồng bào. Nhờ vậy, trên « những dòng sông của Quê Hương », cùng với bao nhiêu bạn bè khác, họ đang ca hát líu lo :
« …Làm một cái gì cho Quê Nhà tôi. Thắp lên một bó đuốc, thay vì ngồi nguyền rủa bóng đêm… ». Hay là tuyên truyền láo khoét…
