Nguyễn Quang
Chiến lược xã hội dân sự cho Việt Nam
Tình hình xã hội
dân sự đang nóng lên về việc thành lập các tổ chức xã hội công dân tại Việt Nam
như tổ chức Công đoàn độc lập, Nhà văn, Nhà giáo độc lập… trong ý hướng mong
muốn một đất nước Việt Nam cần thay đổi trên nền tảng tôn trọng các quyền con
người đến văn minh.
Những quái thai xã hội dân sự trong chế độ CSVN, theo các thống kê tại Việt Nam cho đến nay có hơn 320 hội hoạt động trong phạm vi toàn quốc và hơn 2.150 hội hoạt động trong phạm vi các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương cùng hàng nghìn hội ở các cơ sở. Các hội cũng rất đa dạng: có hội do tổ chức thành lập, có hội do cá nhân, doanh nghiệp, có hội có cơ cấu tổ chức chặt chẽ nhưng có hội lại lỏng lẻo… Ôi, tuyệt vời quá, đến nổi người dân đã ví von chỗ nào có đình đám đều đông như hội!
Trong dịp ngàn
năm Thăng Long với sự tụ họp của không biết bao nhiêu đoàn thể để cùng nhau hội
hè trước miếng đỉnh chung đến quên mất đường về, lạc lối qua bộ phim Lý Công
Uẩn đường tới thành Thăng Long đã bị Tàu hóa và mãi mãi là vết nhơ với dân tộc
này! Nó đã tốn phí hàng trăm triệu đô la từ thuế của dân và sẽ không bao giờ
nhà cầm quyền CSVN dám mang ra chiếu như dấu ấn lịch sử về sự vong thân của chế
độ đảng trị và sự bát nháo trong xã hội công dân Việt cộng!
CS Trung Quốc
tuyên bố xã hội hài hòa thì CSVN không lâu sau đó cũng rập khuôn về cái gọi hài
hòa xã hội, thượng tầng kiến trúc của VN vào thời nay mang đặc sắc Trung Quốc!
Chúng ta quen
với khái niệm “societas civilis” khi nhìn về xã hội Phương Đông, nghĩa là trên
quan điểm nhị nguyên luận để phán đoán truy xét cái nhất nguyên luận ‘đồng qui
nhi thù đồ’**, ‘âm trung hữu dương, dương trung hữu âm’ mà thật sự không quen
đường sẽ dễ lạc giữa rừng, trong một mớ bòng bong tưởng chừng không gỡ nổi
những sân sau sâu thẳm như chính tâm linh mỗi con người.
Không có ai sinh
ra để vì Nhà nước, nhưng Nhà nước được tạo dựng để phục vụ con người và trong
chế độ CS mọi thứ đều đảo lộn khi con người trở thành công cụ của Nhà nước,
đúng hơn danh từ nhà nước ở đây trở thành một thứ tổ chức mafia đảng trị.
Tại Việt Nam các
tổ chức gọi là ‘phi chính phủ’ đều do đảng CS tổ chức, trong khi một xã hội dân
sự thật sự chỉ hình thành trên sự tự nguyện. Điều này như một bằng chứng rõ
ràng VN không có dân chủ vì trên nền tảng không có xã hội dân sự hà tất không
thể có dân chủ.
Từ nguyên ‘societas
civilis’ được Cicéron sử dụng từ thời Cổ La Mã với nội dung hàm nghĩa koinōnia
politikē của Hy Lạp – một xã hội có tổ chức điều khiển các thị thành đến văn
minh. Athènes trở thành cái nôi dân chủ đầu tiên với các thần dân không có đàn
bà, không có nô lệ, không có kẻ ngoại, những μετοίκος / metoikos thâm nhập vào
giữa thiểu số này!
Nền dân chủ sơ
khai không lâu sau đó bị tắt lịm trong đêm dài thời Trung Cổ, mãi đến thời Phục
Hưng và cận đại với Thomas Hobbes (1588-1679) – người được coi là đã tạo ra cụm
từ “civil society” với sự khác biệt đáng kể: xã hội dân sự chính là một kiến
tạo tự nguyện của các cá nhân nhằm mực đích bảo đảm trật tự, hạnh phúc.
Tiếp theo với
John Locke (1632-1704), xã hội “civil” không chỉ có mục đích là bảo đảm an ninh
và an lạc nữa mà “cứu cánh chủ yếu của nó là duy trì tư hữu” (Of political or
civil society).
Đi xa hơn nữa,
Jean-Jacques Rousseau (1712-1778) tách biệt Nhà nước và xã hội dân sự, Nhà nước
là quyền lực chính trị, xã hội dân sự là nơi chốn của quyền tư hữu: “kẻ đầu tiên
dựng nên hàng rào quanh mảnh đất và nói: đất này là của tôi… kẻ đó là người
sáng lập xã hội dân sự” (Discours sur l’origine et les fondements de
l’inégalité parmi les hommes, phần hai, câu đầu).
Đến Hegel phân
biệt xã hội tiền – hiện đại và xã hội hiện đại. Xã hội tiền hiện đại có 2 đặc
điểm: con người bị chìm đắm trong cái Bản thể và bị cai trị một cách trực tiếp,
không có sự trung giới. Chỉ có sự phân biệt giữa “xã hội” tự nhiên và riêng tư
của gia đình với “xã hội” công cộng và nhân tạo của nhà nước chính trị.
Trong một trật tự xã hội như thế, không có chỗ cho những cá nhân hoạt động với tư cách là những “personnes” và những “chủ thể” sử dụng sự tự do lựa chọn của mình để theo đuổi những mục đích riêng và phát triển tính cá nhân độc đáo của mình trong phạm vi công cộng thuộc đời sống xã hội.
Còn trong xã hội hiện đại: Con người hiện đại hiểu chính mình như là nhân vị có quyền tự do lựa chọn trong lĩnh vực ngày càng rộng rãi. Lĩnh vực này bắt đầu với thân thể của mình, rồi mở rộng ra thành những gì được gọi là “tài sản cá nhân” - Triết học pháp quyền.
Với Hegel, hình
thức chính đáng duy nhất của tài sản được xã hội hiện đại thừa nhận là sự tư
hữu. Con người hiện đại còn hiểu chính mình như là những chủ thể mang lại ý
nghĩa cho cuộc đời thông qua những lựa chọn của mình. Chủ thể đòi hỏi một lối
sống tự chủ, xem hành động của mình là kết quả của sự lựa chọn chứ không phải
của tập quán hay của sự cưỡng chế xã hội.
Những người CS
đã đảo ngược luận chứng của Hegel trên bình diện praxis, chủ nghĩa Mác chỉ thật
sự trên bình diện thực hành, tại Trung Quốc, theo ước tính chính thức thì năm
2005, có khoảng 300000 tổ chức phi chính phủ (NGO), thêm vào những tổ chức
không có quy chế hội đoàn đăng kí ở Bộ nội vụ… Bên cạnh số đó, có vô số hội
đoàn “tự phát”, không có tư cách pháp nhân, không được thừa nhận. Theo một ước
tính của các NGO, tổng số những hội đoàn đủ loại này có thể lên tới 3 triệu!
Đúng là bậc Thầy
của Việt Nam!
Trên nguyên tắc hữu nghị 16 chữ vàng, nên bộ luật về Hội tại Việt Nam không thể
thông qua, nghĩa là người dân trong chế độ toàn trị không có một thẩm quyền
nào, nó còn tệ hại hơn cả dưới chế độ nô lệ mà trong biện chứng chủ nô – người
nô lệ đứng lên lật đổ ông chủ và tiến đến đến thiết lập nhà nước pháp quyền.
Mác đã thay đổi
cái vỏ và lật ngược phép biện chứng với cái đầu lộn ngược xuống nên cũng là
điều dễ hiểu với một thiên đường cộng sản với đầy những quái thai của xã hội
dân sự.
Vậy đâu là nền
tảng hình thành một xã hội dân sự lành mạnh cho người dân Việt Nam?
Trên bình diện thượng tầng kiến trúc, các trường Đại học, các Viện nghiên cứu trở thành những trường nhà nước cấp bốn, ngay cả với các Đại học tư cũng không được tự trị vốn là yếu tính của Đại học như sự khởi đầu đến sáng tạo. Vậy hãy trả ngay thẩm quyền tự trị cho Đại học! Tính chất độc lập sẽ là động lực thúc đẩy một xã hội dân sự vững mạnh.
Thật vậy, tình
trạng độc quyền đảng trị với chế độ bao cấp chỉ nuôi dưỡng những trí nô với
những bài ca của người nô lệ sẽ dập tắt mọi sáng tạo! Nó trở thành cánh tay dài
quyền lực để nhằm duy trì một khuynh hướng như một thứ đạo đức trên sự ngã lòng
sẽ không thể gọi là đạo đức, đức hạnh chân chính chỉ có được khi tôi hành thiện
trên những nguyên tắc lý tính – principe rationnel. Và tri thức Đại học cũng
vậy, phải được xây dựng và truyền thụ những gì nhân loại cùng công nhận, đó là
những giá trị phổ quát – University gốc từ universal, những giá trị phổ quát.
Xã hội dân sự
nếu có trong chế độ toàn trị trở thành công cụ, nên hậu quả một nhà nước ngày càng
ôm vào những con ngựa bất kham tham ô, nhũng lạm vì không có những tổ chức đối
thoại đến đối trọng phản biện những sai lầm nên ngày càng lún sâu của tổ chức
nhà nước, nhất là chế độ toàn trị nào cũng đều bản chất như nhau là không bao
giờ chịu từ bỏ quyền lực.
Chính sự tham
quyền cố vị của các nhà độc tài dẫn tới việc chà đạp nhân quyền, đụng ngay đến
nền tảng hình thành xã hội dân sự như sự thể hiện các quyền của con người khi
sinh ra được ghi trong Tuyên Ngôn Quốc Tế Nhân Quyền.
Sự thức tỉnh của
các công dân tự đứng lên đòi hỏi dân quyền và việc nhà chức trách phải thực thi
nó, song không chỉ đơn thuần như vậy, chính các tổ chức tự nguyện trong xã hội
công dân sẽ góp phần điều chỉnh xã hội như mang lại trật tự, ổn định cũng như
công việc cứu trợ cho từng địa phương trong những tình hình rối ren công an,
cảnh sát và phần lớn quân đội bỏ hàng ngủ trong tình thế như đã xảy ra ở
Tunisia, Ai Cập…
Những tổ chức
thiện nguyện đều mang tính chất nhằm hướng đến tôn trọng pháp luật, thúc đẩy
chính quyền từ buổi giao thời kể cả trong lúc đang nắm quyền tiến tới một chính
quyền minh bạch.
Hậu trường của
một sân khấu bao giờ cũng ngổn ngang của một thế giới rất cần mọi bàn tay góp
phần vào hầu đưa xã hội từ hỗn mang đến trật tự - ordo ab chaos. Những con nhân
sư luôn đặt những câu hỏi cần giải quyết như nào những hố tử thần, hệ thống cầu
cống cốt thép thay bằng cốt tre, bất cứ việc gì đụng đến cơ quan công quyền
cũng phải nạp mãi lộ như ký một bản sao tại phường, xã đều có bảng giá.
Ngọn gió xã hội
dân sự Ả Rập trở thành những trận cuồng phong đang cuốn trôi những nhà độc tài
từ Tunisia,
Ả Rập và đang thổi mạnh bên bờ Địa Trung Hải. Tống cổ những lãnh tụ, đảng phái
tham quyền cố vị trở thành một nhu cầu thời đại và nước Mỹ trở lại vai trò siêu
cường của mình nếu nắm bắt được đúng lúc những khát vọng sâu xa của con người,
đó là nền tảng nhân quyền – những chân tính con người sống, hoạt động tồn tại
và hy vọng.
Hoa kỳ chỉ là
một siêu cường khi trong tay luôn giương cao ngọn cờ nhân quyền, dân chủ, tự
do! Thật vậy. Tự do ngôn luận, tự do báo chí, phổ cập nhân quyền, huấn luyện
phương cách bầu cử tự do… Quả thật đó là một cuộc hành trình cam go để tiến đến
một xã hội công dân ngày càng tốt đẹp!
Thế giới hình
thành thế giới trong sự biến đổi không ngừng và xã hội dân sự hình thành nên
những xã hội dân sự liên đới với nhau như luật Hồi giáo charia đâu
cần Nhà nước vì ăn cắp, phụ nữ ngoại tình... đã có charia trừng trị nào chặt
tay, hành quyết đã được minh định hẳn hoi, các đoàn thể, gia đình, xã hội cứ
thế mà áp dụng.
Thế nhưng tôn
giáo vẫn không đáp ứng hết thảy những khát vọng con người, như tình hình Ai Cập
Trung Đông, Ukraine hiện nay đòi hỏi người dân trong tinh thần trách nhiệm cao
với cộng đồng đứng ra thành lập các tổ chức thiện nguyện chống độc tài đã khó
nhưng sớm mang lại một xã hội ổn định trong tự do tôn trọng nhân quyền còn khó
hơn!
Đây không chỉ là
một sự chọn lựa của một tín đồ, song còn là bổn phận công dân, tôi sống ở đây
bây giờ và tôi tham phần cùng đồng bào anh em hầu làm tròn bổn phận trần thế để
hướng đến một đời sống siêu nhiên ở đời sau.
Như vậy xã hội
dân sự không là tổ chức chống lại nhà nước nhưng từ mặt đối lập này ‘đồng quy’
cùng nhau chu toàn những giá trị trần thế vốn cuộc đời quá nhiều đau khổ hãy
cùng nhau cứu khổ, cứu nạn.
Văn minh là biết
kiềm chế trên phạm vi cá nhân các công dân, trên bình diện xã hội qua các tổ
chức xã hội dân sự chính là sự tự chủ, tự quản tạo nên một xã hội thái hòa đặt
nền cho nhà nước pháp trị hầu mang lại sự công bình, bác ái giữa các công dân,
đó chính là chiến lược về xã hội dân sự cho Việt Nam trong những ngày sắp tới
và tương lai.
Nguyễn Quang
* "Thiên hạ
đồng quy nhi thù đồ, nhất trí nhi bách lự" là một câu nổi tiếng trong kinh
Dịch, muốn nói về nghĩa thống nhất trong đường lối suy tư của
con người ...
