Thái Công Tụng
Thế giới
của loài hoa trong thi nhạc Việt
1.Dẫn nhập.
Trong thi ca Việt, nhiều thi
sĩ nhạc sĩ đã gửi gắm lòng mình qua
những sự vật thường gặp , khi thì loài cây,
khi thì đóa hoa hoặc các bức tranh tâm lý từ ghen tuông
đến người yêu, tình dang dở v.v.. Các nhà thơ,
nhà viết nhạc thường nhạy cảm hơn người thường và
họ lại có khả năng dùng giai điệu hay hình
ảnh, màu sắc để diễn tả tâm tình và ý
tưởng của mình theo phong cách nghệ thuật, và nhờ
đó dễ gây xúc động nơi người
đọc, người nghe.
Nhiều thành ngữ có chữ
hoa như nước chảy hoa trôi, bèo dạt hoa
trôi.
Nhiều sách có tựa
đề có chữ hoa như Bùi Tín với Hoa
xuyên tuyết, Nguyễn Chí Thiện với Hoa địa ngục,
Hoàng Văn Chí với Trăm hoa đua nở trên
đất Bắc nói về Nhân Văn giai phẩm v.v.
Ngôn ngữ của các loài hoa là một phương thức
truyền thông của con người trong nhiều nền
văn hóa, trong đó những loài hoa và những loài thảo
mộc được dùng để gửi những thông điệp
(ý nghĩa) được mã hóa. Mỗi một loài hoa
đều mang những thông điệp riêng.
Kho tàng văn học
dân gian cũng có vô vàn những câu ca dao liên hệ
đến tỏ tình yêu xuyên qua thực vật như :
-
Mù u bông trắng, lá thắm, nhị (nhụy) vàng,
Anh
đi khắp xứ, tới đây mới gặp nàng thiệt
dễ thương
- Mẹ mong gả thiếp về vườn,
Ăn bông bí luộc dưa hường
nấu canh
Thương anh cũng muốn theo anh
Ngặt cha với mẹ không đành
thì sao?
2.Vài loài hoa
trong vườn nhạc việt
Thuở đầu
đời khi còn là học sinh, loài hoa được nhắc
nhở nhiều nhất chắc chắn là hoa phượng
. Cây phượng (Delonix regia) trong sân trường
đỏ rực vào mùa hè với tiếng ve kêu mùa hạ
làm ta nhớ lại mùa thi cử .
Hoa phượng
gây nhiều kỷ niệm trong đời học sinh vì
không biết sau hè có còn gặp lại bạn mình nữa
không .
Ngày mai xa
cách hai đứa hai nơi,
Phút gần gủi nhau mất rồi
Tạ từ là hết người ơi!
Bài thơ của Đỗ Trung Quân đã được phổ nhạc nhắc lại các hoài niệm về hoa phượng :
Phút gần gủi nhau mất rồi
Tạ từ là hết người ơi!
Bài thơ của Đỗ Trung Quân đã được phổ nhạc nhắc lại các hoài niệm về hoa phượng :
Những
chiếc giỏ xe chở đầy hoa phượng,
Em chở mùa hè của tôi đi đâu,
Chùm phượng vĩ em cầm là tuổi tôi 18,
Thuở chẳng ai hay thầm lặng mối tinh đầu.
Mối tình đầu của tôi
Là cơn mưa giăng giăng ngoài cửa lớp,
Là áo ai bay trắng cả giấc mơ
Là bài thơ còn hoài trong vở,
Giữa giờ chơi mang đến lại mang về.
Cánh phượng hồng ngẩn ngơ,
Mùa hè đến trường khắc nỗi nhớ trên cây,
Và mùa sau biết có còn gặp lại,
Ngày khai trường áo lụa gió thu bay.
Em chở mùa hè của tôi đi đâu,
Chùm phượng vĩ em cầm là tuổi tôi 18,
Thuở chẳng ai hay thầm lặng mối tinh đầu.
Mối tình đầu của tôi
Là cơn mưa giăng giăng ngoài cửa lớp,
Là áo ai bay trắng cả giấc mơ
Là bài thơ còn hoài trong vở,
Giữa giờ chơi mang đến lại mang về.
Cánh phượng hồng ngẩn ngơ,
Mùa hè đến trường khắc nỗi nhớ trên cây,
Và mùa sau biết có còn gặp lại,
Ngày khai trường áo lụa gió thu bay.
Hoa phượng cũng từng được nhà thơ
Phạm Thiên Thư, một tu sĩ đạo/đời cảm
hứng qua bài thơ Ngày xưa Hoàng Thị đã được Phạm Duy phổ nhạc :
Em tan trường về
mưa bay mờ mờ
Anh trao vội vàng chùm
hoa mới nở
Ép vào cuối vở muôn thuở
còn thương,còn thương
....
Xuân qua rồi thì , chia tay phượng
nở sang hè
Ra trường, đi lính, có thể khi hành quân
trên các vùng đồi núi chập chùng miền Trung sẽ
gặp những đồi hoa sim (Rhodomyrtus tomentosa),
màu tím hoa sim, tím cả chiều hoang biền biệt
. Ngoài bài thơ danh tiếng của
Hữu Loan về hoa sim, hoa này
đã tạo nguồn cảm hứng cho nhiều nhạc
sĩ sáng tác nên nhiều bài hát như :
Áo anh sứt chỉ
đường tà (Phạm Duy), Chuyện
hoa sim (Anh Bằng), Màu tím hoa sim (Duy Khánh), Những
đồi hoa sim (Dũng Chinh)
Ven lề đường,
bãi cỏ hoang, ta có thể gặp những loài cỏ rất
quen thuộc, gọi là hoa trinh nữ còn gọi hoa mắc cỡ (Mimosa pudica),
gọi tên như vậy là khi đụng phải, lá cây khép
lại:
Loài hoa không hương sắc màu nhưng
loài hoa biết khép lá ngây thơ
Qua một rừng
hoang gió núi theo sang giũ bụi đường trên vai
Hái cây hoa dại
lẻ loi bên đường gọi là hoa Trinh Nữ
Hoa Trinh Nữ không mặn mà bằng nàng hồng kiêu sa
Hoa đâu dám
khoe màu cùng một nàng Cúc vàng tươi
Hoa không bán
hương thơm như nàng Dạ Lý trong vườn
Như hoa
Trinh Nữ đẹp tựa chuyện tình hai chúng ta
Hoa trinh nữ, hoa mắc cở,
hoa xấu hổ cũng là một loài hoa . Nhà thơ trong
nước Trần Mạnh Hảo ví von như sau
:
Một nhà nước
như không còn ai biết ngượng
Lại mọc đầy hoa
xấu hổ nơi nơi
Cây thẹn thùng nép cỏ
Lá nhắm hờ mắt
gió trêu ngươi
Nói dối mọi nơi
Nói dối mọi điều
Nói dối quá làm hoa đỏ
mặt
…
Hoa thay người xấu
hổ
Kẻ gian manh mang mặt nạ
thánh thần
Hoa xấu hổ
mọc trong tờ hộ chiếu
Ra nước ngoài
thương người Việt tủi thân
Người lính miền Nam
đầy tình người cũng nhắc
nhở người bạn như sau:
Này
anh lính chiến, người bạn pháo binh.
Mẹ tôi tóc sương từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn.
Anh rót cho khéo nhé, kẻo lầm vào nhà tôi.
Nhà tôi ở cuối chân đồi,
có giàn thiên lý, có người tôi thương.
Mẹ tôi tóc sương từng đêm nghe đạn pháo rơi thật buồn.
Anh rót cho khéo nhé, kẻo lầm vào nhà tôi.
Nhà tôi ở cuối chân đồi,
có giàn thiên lý, có người tôi thương.
hoa thi ên lý, còn gọi là dạ
lý hương có tên khoa
học là Telosma cordata
tức Tonkin jasmine, tiết mùi thơm, trồng
trên giàn, lá non nấu canh, hoa thơm
-hoa đào ( Prunus persica) .Hoa đào ngày Tết đã là biểu
tượng trong thơ của Vũ Đình Liên:
Mỗi năm hoa
đào nở
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, giấy đỏ
...
Lại thấy ông đồ già
Bày mực tàu, giấy đỏ
...
- hoa
sữa (Alstonia
scholaris) có trong bài nhạc Nhớ mùa thu Ha Nội của
Trịnh Công Sơn
Phố xưa nhà cổ
mái ngói thâm nâu
Loài hoa cũng được
nhắc nhở để biểu hiện những trạng
thái khác nhau của con tim.
1-tình yêu trong trắng như bài thơ vừa
tình, vừa đượm chất buồn của Nguyễn
Bính, nhà thơ của làng thôn Việt:
Nhà nàng ở cạnh nhà tôi Cách nhau cái dậu mùng tơi xanh rờn Hai người sống giữa cô đơn Nàng như cũng có nỗi buồn giống tôi Giá đừng có dậu mùng tơi Thế nào tôi cũng sang chơi thăm nàng Tôi chiêm bao rất nhẹ nhàng.. Có con bướm trắng thường sang bên này |
hoặc:
Anh cho em mùa
xuân, nụ hoa vàng mới nở,
chiều đông nào nhung nhớ
Đường lao xao lá đầy, chân bước mòn vĩa phố,
mắt buồn vin ngọn cây
chiều đông nào nhung nhớ
Đường lao xao lá đầy, chân bước mòn vĩa phố,
mắt buồn vin ngọn cây
2-tình yêu lỡ làng như trong bài thơ phổ nhạc
kể chuyện người con trai thương người
con gái; sau đó người con gái đi lên xe hoa để
lại nỗi buồn cho chàng thanh niên:
Chiều
xưa có ngọn trúc đào Mùa thu lá rụng bay vào sân
em Mùa thu lá rụng êm đềm Như cô với cậu
cười duyên dại khờ Bởi vì hai đứa ngây
thơ Tình tôi dạo ấy là ngơ ngẩn nhìn Thế rồi
trăng sáng lung linh ..Rồi mùa thu ấy qua đi Chợt
em 18 chợt nghe lạnh lùng Thuyền đành xa bến sang
sông Hàng cây trút lá tình đi lấy chồng ..
cây trúc đào (Nerium oleander) gặp các vùng khô hạn, có thể
trồng trong chậụ . Ở Montreal, nhiều nhà có
người Ý hay trồng loại cây này.
Tình yêu lỡ làng cũng
có thể bắt gặp qua
ngôn từ bài ca Hoa sứ nhà nàng.
Hoa
sứ,
còn
gọi là hoa đại (Plumeria acutifolia) . Cây sứ thường trồng ở
đền chùa, công viên, cao 3-7 mét, có nhựa mủ . Hoa trắng,
thơm, mặt trong phía dưói màu vàng .
Người Hawaii thường dùng hoa sứ xâu thành
chuỗi, làm vòng hoa quàng vòng hoa vào cổ du khách và chào
“Aloha”
Hôm qua mẹ bảo tôi,
nhờ hoa sứ nhà nàng
Ướp trà thơm đãi khách họ hàng cô bác đều khen
Nhờ nàng hái giùm tôi, màu hoa thắm chưa tàn
Nụ hoa còn giữ nhụy vàng, chắc nàng hiểu tình tôi
Nhưng đêm trở sầu, em bước qua cầu
Ướp trà thơm đãi khách họ hàng cô bác đều khen
Nhờ nàng hái giùm tôi, màu hoa thắm chưa tàn
Nụ hoa còn giữ nhụy vàng, chắc nàng hiểu tình tôi
Nhưng đêm trở sầu, em bước qua cầu
Cuộc tình
tan theo bể dâu, biết chăng ngày sau
Khi ngõ về gần nhau, tình yêu đã vội phai màu
Khi ngõ về gần nhau, tình yêu đã vội phai màu
Người
thiếu nữ cũng thốt ra:
..... Đừng
nhìn em nữa anh ơi
.... Hoa xanh đã phai rồi
.... Hương trinh đã tan rồi
.... Hoa xanh đã phai rồi
.... Hương trinh đã tan rồi
...
Kiếp nào có yêu nhau... thì xin hẹn đến mai sau.. ( PD )
Bài thơ bất hủ “Hoa Trắng Thôi Cài
Trên Áo Tím” của Kiên Giang,-một người
Việt gồc Hoa-,
kể chuyện mối tình
học trò tinh khiết, ngây thơ, không nhuốm bụi
trần. Hai người từng trao đổi bài
vở, buông bắt chuyện không đâu với những ánh
mắt tha thiết dù không
bao giờ nói, chỉ giận hờn vu vơ . Tình trong như
đã với cả hai nhưng thật câm nín. Chàng trai
chỉ biết theo bước chân nàng những hôm nàng
đi lễ nhà thờ, nàng thường mặc áo tím và cài
hoa trắng. Dòng
đời trôi chảy, hai người li biệt, nhà
thơ Kiên Giang muốn gói gém tình chung thủy ngày xưa nên
đã để lại bài thơ sau này phổ nhạc.
3.tình yêu say đắm như trong lời nhạc
của Ngô Thụy Miên có nhắc đến hoa cúc:
Áo nàng vàng, anh
thường yêu hoa cúc
Áo nàng xanh, anh mến
lá sân trường
Sợ thư tình không đủ
nghĩa yêu đương
Anh pha mực cho vừa màu
áo tím
Cây Cúc là một trong 4 cây cảnh: tùng,
cúc, trúc, mai..Cúc trồng làm cây cảnh thuộc chi
Chrysanthemum. Một số loài cây còn được sử
dụng làm vị thuốc trong y học cổ truyền
như cúc hoa vàng Chrysanthemum indicum
4-tình yêu đồng sàng, dị mộng.
Đồng sàng : ngủ chung 1 giường . Dị mộng : mộng
khác nhau . Trong lãnh vực
tình yêu, đồng sàng
dị mộng có nghĩa là 2
người không yêu thương nhau, nhưng vì hoàn cảnh
gia đình hay hoàn cảnh gì khác nên vẫn cưới nhau ,
nên tuy ngủ chung nhau một giường nhưng mỗi
người nghĩ nhớ người yêu của mình.Người
thiếu nữ tuy đã lấy chồng nhưng vẫn nhớ
đến người yêu củ được phản ảnh
trong bài thơ Hai sắc hoa tigôn :
Tôi vẫn
đi bên cạnh cuộc đời
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi,
Mà từng thu chết, từng thu chết
Vẫn giấu trong tim bóng một người
Ái ân lạt lẽo của chồng tôi,
Mà từng thu chết, từng thu chết
Vẫn giấu trong tim bóng một người
còn người
chồng:
Chồng tôi vẫn biết
tôi thương nhớ
Người ấy, cho nên vẫn hững hờ
Người ấy, cho nên vẫn hững hờ
Cũng
xin nói là hoa tigôn là do chữ antigone . Hoa antigôn (Antigonum leptopus), họ Polygonaceae, gốc
Trung Mỹ. Hoa mọc thành chùm, leo giàn, thường trồng
để che phủ cổng, hàng rào .
5-tình yêu vô
vọng.
Một
trong những bản nhạc nói về mùa thu hay diễn tả
mùa thu nổi tiếng ở Việt Nam vào thập niên 70 phải
kể đến bài nhạc Mùa Thu Chết của Nhạc
sĩ Phạm Duy. Lời viết trong bản nhạc phỏng
theo một bài thơ ngoại quốc nhan đề L’Adieu của nhà thơ tên Apollinaire:
J’ai
cueilli ce brin de bruyère
L’automne
est morte souviens-t’en
Nous ne
nous verrons plus sur terre
Odeur du
temps Brin de bruyère
Et
souviens-toi que je t’attends
Trong
bài thơ L'adieu của Apollinaire, cây bruyere (heather trong
tiếng Anh), là Calluna vulgaris họ Đỗ Quyên
Ericaceae, mọc hoang ở bãi trống hơi acid, trổ hoa
mùa Thu (autumn heather), có mọc nhiều nơi.
Trong
bản nhạc của Phạm Duy, ngay câu đầu tiên có
nói đến hoa thạch thảo:
Ta ngắt đi một cụm hoa thạch
thảo
Em nhớ cho: Mùa Thu đã chết rồi !
Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
Em nhớ cho: Mùa Thu đã chết rồi !
Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
Mùa Thu đã chết, em nhớ cho
..
Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhin nhau nữa!
Trên cõi đời này, trên cõi đời này
Từ nay mãi mãi không thấy nhau
Từ nay mãi mãi không thấy nhau...
Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em.
Vẫn chờ em, vẫn chờ em
Vẫn chờ....
Vẫn chờ... đợi em !
Đôi chúng ta sẽ chẳng còn nhin nhau nữa!
Trên cõi đời này, trên cõi đời này
Từ nay mãi mãi không thấy nhau
Từ nay mãi mãi không thấy nhau...
Em nhớ cho rằng ta vẫn chờ em.
Vẫn chờ em, vẫn chờ em
Vẫn chờ....
Vẫn chờ... đợi em !
Hoa thạch thảo (Aster
amellus, thuộc họ Cúc
(Asteraceae).
Đây là loài hoa trong Nam gọi
là cúc sao, cúc cánh mối còn ngoài bắc gọi là hoa thạch
thảo . Hoa
nhiều màu, có giống màu tím, có giống màu đỏ . Hoa
nở liên tục đến tháng 10 vẫn còn nở . Hoa
Thạch thảo cũng như các loại hoa cúc thường
nở vào mùa Thu, khi mà đa số các loại hoa khác đã
tàn.
6-tình hoài nhớ như
trong bài nói về cây soan . Cây soan, cây sầu đông hay
cây sầu đâu cũng chỉ là một câỵ Mùa
Đông miền Trung, cây trơ trụi lá, đầu xuân
hoa soan nở màu tím nhạt, nở từng chùm, tím ngắt
giữa khung trời. Bài hát Hoa xoan bên thềm cũ gợi nhớ một
thời ấu thơ, một thuở mộng mơ :
Một mình anh với nỗi
sầu vạn cổ
Mùa hoa tím năm xưa
đà phai tàn
Phía sau nụ cười
là xôn xao nỗi nhớ
Lời hát lặng thầm
như tình đã chìm sâu
Có một người chiều
nay sắc tím bâng khuâng
Hương soan bay một
thời thơ dại
Theo mỗi năm sầu
đông trổ hoa
Cây soan (Melia azedarach) là một loài cây thân
gổ, thuộc họ Xoan (Meliaceae).
7-tình đẹp đẽ, sang
trọng, dịu dàng nhưng ngắn
ngủi như loài hoa quỳnh.
Cây
quỳnh Phyllocactus grandis, họ Xương Rồng (Cactaceae). Các loài quỳnh
thường được trồng để làm cảnh
và hoa nở về đêm nên được mệnh danh là nữ hoàng của bóng
đêm
Ta mang
cho em một đóa quỳnh
Quỳnh thơm hay môi em thơm
Em mang cho ta một chút tình
Miệng cười khúc khích trên lưng.
Đêm này đêm buồn bã với những môi hôn
Trong vườn trăng vừa khép những đoá mong manh.
Quỳnh thơm hay môi em thơm
Em mang cho ta một chút tình
Miệng cười khúc khích trên lưng.
Đêm này đêm buồn bã với những môi hôn
Trong vườn trăng vừa khép những đoá mong manh.
Cây quỳnh thường trồng
chung với cây giao (họ Euphorbiaceae) nên có câu trong truyện
Kiều : Một vùng như thể cây quỳnh cành giao
là muốn nói vẻ khôi ngô tuấn tú
của Kim Trọng như làm cho cả một vùng cũng
hoá thành đẹp.
8- tình thiên
nhiên . Con người
nhiều lúc ngán ngẩm đời sống đô thị
với tiếng ồn ào của nhà máy, xe cộ nên muốn
xa lánh bụi trần, tìm các nơi thanh vắng, không ô
nhiễm như trong bài thơ cũng lại nhắc đến
hoa như trong bài thơ đã được phổ
nhạc sau:
Rằng
xưa có gã từ quan
Lên
non tìm động hoa vàng ngủ say
Chúng
ta vừa mới điểm qua 8 loại hình tâm
tư qua các loài hoa có trong nhạc Việt và chưa kể nhiều
loài khác có trong thơ hay trong các truyện
ngắn như hoa ô môi (Cassia
grandis), hoa ngọc lan (Michelia alba), hoa ngâu
(Aglaia odorata), hoa giấy (Bougainvilea spectabilis),
hoa súng (Nymphea),
hoa
lộc vừng ( Barringtonia acutangula ) với những chùm dài đỏ rực,
là loài hoa được cho là
mang tới nhiều may mắn và hạnh phúc cho người
trồng . Tên nhiều
loài hoa thân thương đến nỗi nhiều phụ
huynh dùng tên hoa để đặt tên cho con hoặc có
người dùng tên hoa làm bút hiệu.
Và
cũng có loài hoa rất bình dị như hoa lúa
trong thơ của Hữu Loan, tác giả của bài thơ nổi
tiếng về Hoa sim:
Em là con gái đồng xanh
Tóc dài vương hoa lúa
Đôi mắt em mang chân trời
quê củ
Giếng ngọt, cây đa
Anh khát tình quê ta, trong mắt
em thăm thẳm
….
3 .Hoa
trong truyện Kiều:
Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng có
nhiều chỗ nói về hoa như hoa sen, hoa hải
đường, hoa cúc:
Hoa đối
với cụ Nguyễn Du không là tĩnh vật mà là vật
có hồn, vật có cảm xúc nên trong truyện Kiều,
nhan nhãn câu thơ nhân cách hoá các loài hoa như
cười gió Đông, sực nức một nhà, lả
ngọn, lập
loè, mơn mởn như các vần thơ sau :
-Trước
sau nào thấy bóng người
Hoa đào năm ngoái còn cười gió Đông
-Huệ lan sực
nức một nhà
Từng cay đắng
lại mặn mà hơn xưa
Mảng vui rượu
sớm cờ trưa
Đào đà phai thắm,
sen vừa nảy xanh
-Hải đường mơn mởn cành tơ
Ngày xuân càng gió, càng mưa, càng
nồng
hoặc:
-Hải đường lả ngọn đông-lân
Giọt sương tríu- nín,
cành xuân la- đà
Hoa hải
đường (Begonia
semperflorens), họ Thu hải đường (Begoniaceae)
Hoa lựu:
Dưới trăng quyên
đã gọi hè
Đầu tường
lửa lựu lập loè đơm bông
Hoa mẫu
đơn ( Paeonia,
tiếng Pháp là pivoine) :
Ba cây chập
lại một cành mẫu
đơn
Diễn tiến của thời
gian cũng dùng hoa để nói như :
-Sen tàn, cúc lại nở hoa
..
Vẻ đẹp
cũng dùng hoa để diễn tả như Xuân lan, thu cúc: Hai chị em Kiều, mỗi người có một
vẻ đẹp riêng, ngưòi như lan mùa xuân, người
như cúc mùa thu:
Xuân lan, thu cúc mặn
mà cả hai
Trong truyện Kiều, ngoài
chữ hoa như nói ở trên, Cụ Nguyễn Du cũng
dùng chữ hoa để diễn đạt tâm tư
với các cung bậc khác nhau :
- Khi diễn
tả sự e dè, thẹn thùng của hai cô Thúy Kiều
và Thúy Vân:
Hai Kiều e
lệ nép vào dưới hoa
-Khi nam nữ thanh
niên đi lễ hội, tình cờ gặp người trong
mộng:
May thay giải
cấu tương phùng
Gặp tuần đố lá thỏa lòng tìm hoa
Gặp tuần đố lá thỏa lòng tìm hoa
- Khi bày tỏ
thái độ nghiêm trang đối với mối tình
hơi quá đà của chàng Kim, nàng Kiều thốt ra:
Đừng
điều nguyệt nọ hoa kia
Ngoài ra ai lại tiếc gì với ai
Ngoài ra ai lại tiếc gì với ai
-Khi Thúy
Kiều bán mình chuộc cha:
Xót nàng chút phận thuyền quyên
Cành hoa đem bán vào thuyền lái buôn
Xót nàng chút phận thuyền quyên
Cành hoa đem bán vào thuyền lái buôn
-Khi nói về Kim Kiều tái
hợp, Cụ Nguyễn Du cũng dùng chữ hoa:
Một đoàn về đến quan nha
Đoàn viên vội mở tiệc hoa vui
vầy
-Khi chàng
Kim trách nhẹ nàng Kiều, chàng Kim cũng dùng chữ hoa nói
lên niềm hi vọng. Niềm hi vọng mây đen sẽ
bay, sương mù sẽ tan đi trong đoạn thơ:
Trời còn để có hôm
nay
Tan sương đầu
ngỏ, vén mây giữa trời
Hoa tàn mà lại thêm tươi
Trăng tàn mà lại hơn
mười rằm xưa
hoặc mô tả
tâm trạng của Thúy Kiều sau 15 năm lưu lạc
khi gặp lại người yêu cũ:
Trông hoa đèn
chẳng thẹn thùng lắm ru
Hoa
trong dịp vui :
Khi chén rượu,
lúc cuộc cờ
Khi xem hoa
nở, khi chờ trăng lên
Khi phê phán những
người tự cho là “sành điệu” trong quan
hệ nam nữ, nhưng không thể hiểu nổi
bản chất của bạn tình:
Chơi hoa đã
dễ mấy người biết hoa
Khi tự an ủi:
Hoa
trôi, bèo dạt đã đành
Biết duyên mình, biết
phận mình, thế thôi
Truyện Kiều có nhắc
đến ong khi nói về những
cuộc hẹn hò của các cặp tình nhân sau một
thời gian dài xa cách:
Tình nhân
gặp lại tình nhân
Hoa xưa ong cũ mấy phân chung tình
Hoa xưa ong cũ mấy phân chung tình
Thế mới
biết chỉ một từ “hoa” thôi đã có hàng
trăm cách biểu đạt khác nhau, cách nào cũng tinh
tế, nhẹ nhàng mà thâm thúy, mộc mạc mà sâu sắc.
4. Đời sống tình dục
của thực vật .
Muốn duy trì
nòi giống thì thực vật phải sinh sản .Khi mọi người ngắt một bông
hoa tỏa hương thơm ngát từ một cây nào
đó, thì thực tế họ đang lấy đi bộ
phận sinh sản của cây. Đời
sống tình dục của thực vật nằm vào các hoa:
.cơ
quan sinh dục đực có nhị (étamine)
chứa đầy phấn hoa ( pollen);
.cơ
quan sinh dục cái có nhụy (pistil) có đầu nhụy
(stigmate), có bầu (ovaire) chứa noãn (ovule)
.
Hầu hết các loài thực vật mọc ra những
bông hoa lưỡng tính (fleur bisexuée) nghĩa là hoa có cả nhị
đực và nhụy cái như
hoa hồng, hoa lúa, hoa hướng dương nhưng cũng có hoa
đơn tính (fleur unisexuée) nghĩa là hoa có hoặc nhị
đực, hoặc nhụy cái.
-Khi
hoa đực và hoa cái trên cùng một
cây, ta gọi là cây cùng gốc (monoique).
-Khi
hoa đực ở trên cây này, hoa cái trên cây kia, ta gọi là
cây khác gốc (dioique). Ví dụ cây đu đủ, cây
bạch quả (Ginkgo biloba), cây dâu tằm
(Morus alba). Với các loại cây này, thì phải trồng nhiều
cây gần nhau mới có thụ phấn được
Cũng có thể là hoa
cái và hoa đực tuy cùng trên một thân cây nhưng nhị
đực không cùng chin một lần với nhụy cái
do đó hoa cái phải cần hoa đực từ các cây
khác để thụ phấn.Ví dụ: cây hồ đào
(walnut, noyer). Hiện tượng này trong thực vật học
gọi là biệt giao (dichogamie)
Vì
giới tính của loài hoa khác
nhau như vậy nên cách thụ tinh cũng khác nhau. Ta phân biệt:
Tự
thụ phấn (autofécondation): gặp
trên các hoa lưỡng tính của cùng một cây: phấn hoa
rơi vào nhụy cái
Thụ phấn
chéo (fécondation croisée): phải
nhờ gió hay ong bướm chuyển phấn
hoa đến nhụy hoa.
Nhờ
các tác nhân như gió, ong, bướm nên hạt phấn của hoa rớt vào núm nhụy,
nẩy mầm thành ống phấn và tiến đến chạm
phải noãn (ovule) để từ đó tạo ra hạt.
Nhà nhạc sĩ cũng dùng hình ảnh ong, bướm
để sáng tác nhạc như trong bài Chuyện
tình hoa bướm
Xuân vừa
về trên bãi cỏ non
Gi ó Xuân đưa lá vàng
xuôi nguồn
Hoa cười cùng tia nắng
vàng son
Lũ ong
lên đường cánh tung tròn
Hoa chẳng yêu lũ
bướm lả lơi
Nói khác đi, chính ong bướm
đã giúp cho loài người vì không có ong bướm thì
không có hạt, không lương thực
Với
thụ phấn chéo, sự lai giống thiên nhiên tạo ra
muôn hình muôn vẻ của nhiều loài hoa, giúp cho sự đa
dạng sinh học. Với đa dạng sinh học, con
người có thể sử dụng nhiều nguồn vật
liệu di truyền để tạo ra các giống mới,
có nhiều đặc tính tốt như gạo dẽo
hơn, thơm hơn, như hoa hồng với nhiều
màu hoa như có hoa màu vàng, màu đen, màu tím.. . Hàng năm, luôn
luôn có những giống hoa hồng mới đặt tên
người để kỷ niệm .
Sự lai giống (hybridation) là thụ
phấn chéo giữa 2 cây có tính chất khác nhau nhưng cùng
loại . Nhờ vậy ta có các giống mới . Ví dụ:
muốn có hạt của một loại cây cho hoa màu hoa cà
(mauve), thì lấy hai loài hoa đỏ và hoa xanh giao phối
nhau: ta lấy phấn hoa của hoa đỏ và đặt
lên nhụy của hoa xanh hoặc lấy phấn hoa của
hoa xanh đặt lên nhụy cái của hoa đỏ.
Một khi lai tạo được giống mới thì có
thể giữ nguyên đặc tính tốt đó bằng
cách giâm cành, tháp cành hay cấy mô thực vật: ta gọi
đó là sinh sản vô tính. Cấy mô ngày nay
được dùng nhiều nhất trong ngành trồng phong
lan, nhân sâm, khoai tây . Rất tiếc con người giỏi
như Einstein chưa có thể nhân bản vô tính
được ! Ngoài cấy mô, ngày nay, các nhà di truyền
học thực vật dùng công nghệ sinh học
(biotechnology) như đưa vào cây một số gen
chịu phèn, chịu mặn, kháng sâu bệnh để
tạo ra giống mới và tiêu biểu nhất là hàng
Monsanto là hãng tiên phong trong sản xuất bắp,
đậu nành chuyển đổi gen. Hiện nay trên
thế giới, có hàng trăm ngàn hecta đậu nành,
bắp, cà chua .. đều dùng cây biến đổi gen
(genetically modified plants) và nhiều bộ môn học như Genomics,
Proteomics ra đời
5.
Kết luận .
Loài
hoa thân thiết
với con người từ lúc sinh ra đến lúc lìa khỏi
cuộc đời : hoa trang hoàng nhà cửa, trên bàn thờ,
trong các giáo đường, trong các chùa chiền ; hoa tặng
người yêu dịp St Valentine, hoa tặng chiến
sĩ, hoa khi lìa đời, nói khác đi hoa đi liền
với đời sống, đo đó thơ nhạc về
hoa có trong mọi tình huống, mọi nơi, mọi chỗ.
Hoa cũng là một nguồn lợi
kinh tế đáng kể như xứ Hoà Lan chuyên xuất cảng
hoa tulip. Hoa làm thăng hoa đời sống tinh thần .Trong
Phật giáo thì hoa sen (Nelumbo) là biểu
tượng vì hoa sen gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi
bùn và vươn lên cao cũng ví như người
Phật tử phải vứt đi tham, sân , si, ngã mạn
để thành con người tốt .
Và biết cuộc đời
vô thường, sinh ký tử quy, xin buông xả , an nhiên tự
tại và chỉ xin chúc nhau cũng qua bông hoa :Mỗi
ngày tôi chọn một niềm vui Chọn những bông hoa
và những nụ cười
Tôi nhặt gió trời mời em giữ lấy Để mắt em cười tựa lá bay
.
Tôi nhặt gió trời mời em giữ lấy Để mắt em cười tựa lá bay
.