Nội các Trần Trọng Kim: 5 thành tựu trong 4 tháng
Chỉ trong bốn tháng làm việc với
chủ quyền và độc lập rất hạn chế, Chính phủ Trần Trọng Kim đã tạo biểu
tượng, đặt nền tảng về pháp lý và giáo dục cho Việt Nam nhiều năm
sau.
Nội các Đế quốc Việt Nam của học giả Trần Trọng Kim
(1883-1953) tồn tại từ ngày 17/04 đến 25/08 năm 1945 gồm toàn các trí
thức: một giáo sư, hai kỹ sư, bốn bác sĩ, bốn luật sư.
Đó là các
ông Trần Trọng Kim, Hoàng Xuân Hãn, Hồ Tá Khanh, Trịnh Đình Thảo, Trần
Trọng Kim, Vũ Ngọc Anh, Trần Văn Chương, Trần Đình Nam, Vũ Văn Hiền,
Phan Anh và Nguyễn Hữu Thi.
Nội các Trần Trọng Kim chỉ tồn tại hơn bốn tháng
Nhân chuyện một cuốn sách của Trần
Trọng Kim vừa bị thu hồi ở Việt Nam, các bạn tìm hiểu ít nhất năm việc
lớn chính phủ của ông làm được năm 1945:
1. Lập lại quốc hiệu Việt Nam
Đây là tên nước 'ước mơ' của Hoàng đế Gia Long nhưng không được Thanh triều công nhận.
Tên nước Đại Nam do Vua Minh Mạng đặt đã bị Pháp xóa để lập ra Bắc Kỳ, Trung Kỳ và Nam Kỳ trong Liên bang Đông Dương.
Được Nhật Bản trao trả 'độc lập', vua Bảo Đại và chính phủ đã nhanh chóng tuyên bố quốc hiệu là Việt Nam.
Đây cũng là cái tên mà Nguyễn Thái Học, Phan Bội Châu đặt cho các đảng phục quốc, cách mạng.
Riêng phái cộng sản chưa dùng tên này cho ba đảng đầu tiên của họ mà từ 1930 đã hợp nhất thành Đảng Cộng sản Đông Dương.
Quốc hiệu Việt Nam do chính phủ Trần Trọng Kim tuyên
bố với thế giới sau đã thành tên nước cho cả hai chế độ ở Nam và Bắc
đến 1975 và ngày nay.
Đế quốc Việt Nam năm Bảo Đại 20 chọn cờ vàng ba sọc đỏ với một sọc đứt quãng theo quẻ Ly của Kinh Dịch làm quốc kỳ.
Nhà Nho học Trần Trọng Kim dẫn sử để nói đó là màu cờ vàng của Triệu Thị Trinh khi khởi nghĩa chống quân Ngô.
2.Dùng tiếng Việt làm quốc ngữ và Việt hóa giáo dục
Dù
có một số nỗ lực dùng tiếng Nhật thời Nhật Bản chiếm Đông Dương,
tiếng Pháp vẫn là ngôn ngữ hành chính bên cạnh tiếng Việt và một số
văn bản Hán ngữ đến năm 1945.
Giáo sư Hoàng Xuân Hãn, Bộ trưởng Giáo dục, đóng
vai trò chính trong việc ra quyết định dùng tiếng Việt hệ quốc ngữ
thay tiếng Pháp.
Ông soạn các sách giáo khoa, gồm cả sách toán, kỹ
thuật lần đầu bằng tiếng Việt và đưa bộ Quốc văn Giáo khoa thư vào
áp dụng ngay trong niên học 1945-46 tại Bắc Kỳ và Trung Kỳ.
Đây là cơ sở cho chương trình trung học trên toàn Việt Nam ở cả hai miền dưới hai chế độ đối nghịch.
Các sách giáo khoa chịu ảnh hưởng của giai đoạn Hoàng Xuân Hãn vừa giảng dạy, vừa nghiên cứu từ 1936 đến 1947.
Đó
là thời gian ông xuất bản tiểu sử Lý Thường Kiệt và La Sơn phu tử, soạn
từ vựng danh từ khoa học Toán Lý Hóa cho người Việt Nam.
3.Đòi lại miền Nam để thống nhất lãnh thổ
Theo sử gia Lê Mạnh Hùng, ngày 16/06, Vua Bảo Đại ra tuyên bố thống nhất tương lai của ba kỳ về một.
Chính
phủ Trần Trọng Kim cũng ngay lập tức đàm phán với Nhật để đòi lại ba
thành phố trực trị của người Pháp trước đó là Hà Nội, Hải Phòng và Đà
Nẵng.
Cuộc gặp của Trần Trọng Kim với gặp Trung tướng Yuitsu
Tsuchihashi, Tư lệnh Quân đoàn 38 của Nhật tại Đông Dương trong tháng 7
đã đem lại kết quả quan trọng.
Tân chính phủ Việt Nam được bổ nhiệm lãnh đạo ba
đô thị lớn: Trần Văn Lai làm Thị trưởng Hà Nội, Vũ Trọng Khanh làm Thị
trưởng Hải Phòng và Nguyễn Khoa Phong làm Thị trưởng Tourane (Đà Nẵng).
Ở Hà Nội, bác sĩ Trần Văn Lai đã cho đổi tên phố từ tên Pháp sang tên những vị anh hùng dân tộc Việt Nam.
Sang
tháng 8/1945, Nhật Bản đồng ý trao trả Nam Kỳ cho chính phủ Trần Trọng
Kim và ông Nguyễn Văn Sâm được bổ nhiệm làm Khâm Sai Nam Kỳ.
Không có quân đội riêng, chính phủ Trần Trọng Kim chỉ dựa vào tình thế và quyết tâm của các trí thức để đàm phán với Nhật Bản.
Nhưng về mặt chính trị, tâm lý dân tộc và hành chính, nhận lại Nam Kỳ là thành tựu có tính biểu tượng quan trọng.
Hành
động này không chỉ xóa nỗi nhục bại trận - cuộc chiến mất nước của
Đại Nam bắt đầu từ Nam Kỳ - mà còn duy trì giấc mơ thống nhất ba miền
các bậc tiền bối nuôi dưỡng.
4.Soạn hiến pháp nhấn mạnh tự do và độc lập
Dù
không có thực quyền và không được các đại cường công nhận - bởi là
chính quyền có quan hệ mật thiết với Đế quốc Nhật - Trần Trọng Kim,
đã lập ra Hội đồng dự thảo Hiến pháp.
Hội đồng gồm các trí thức, văn nghệ sỹ nổi tiếng:
Phan Anh, Nguyễn Tường Long, Vũ Đình Hòe, Huỳnh Thúc Kháng, Đặng Thai
Mai, Tôn Quang Phiệt, Hồ Tá Khanh, Nguyễn Văn Sâm, Nguyễn Văn Thinh, Hồ
Hữu Tường.
Hiến pháp công nhận tự do lập nghiệp đoàn, các hội nghề nghiệp.
Tổng hội Công chức ra đời để làm lực lượng chính trị ủng hộ cho tân chính phủ.
Các hội đoàn thanh niên sau là cơ sở cho các phong trào vũ trang chống Pháp của cả phe cộng sản và cộng hòa.
Trong Tuyên chiếu 03/05/1945, vua Bảo Đại đã viết:
"Muốn cải-tạo quốc-gia, chính-phủ cần hành động cho quy-củ nghĩa là phải có hiến pháp.
Hiến
pháp tương lai của Việt-Nam sẽ căn cứ vào sự hợp nhất quốc-gia, sự quân
dân cộng tác, và những quyền tự do chính-trị tôn-giáo cùng nghiệp-đoàn
của nhân-dân."
Đặc biệt, theo lời nhà vua, "Chính phủ ngày nay không phải phụng sự một cá nhân hay một đảng phái nào cả."
Tuy nhiên, hoạt động lập pháp này đã không hoàn tất được vì các công việc cấp bách hơn như cứu đói cho miền Bắc.
Theo
sử gia Trần Gia Phụng, chính phủ Trần Trọng Kim tuy được Nhật hậu
thuẫn, nhưng từ khi thành lập cho đến khi giải tán, đã hoạt động độc lập
và không lệ thuộc người Nhật.
5. Rút lui và trao quyền cho thế hệ cách mạng
Các
hạn chế của chính phủ Trần Trọng Kim đã được nói đến nhiều, gồm cả
việc không có Quốc hội, không có quân đội và không được nước nào công
nhận ngoài Đế quốc Nhật Bản.
Nội các này đã tan rã trong làn sóng cách mạng nổi lên và mục tiêu giành giật vùng ảnh hưởng của các đại cường.
Ý
thức được những vấn đề đó, các trí thức trong chính phủ này đã chọn con
đường trao lại quyền lực không đổ máu cho một chính quyền do Việt
Minh lãnh đạo.
Được biết vua Bảo Đại đã không cho binh lính mai
phục bắn vào nhóm thanh niên theo Việt Minh trèo lên kỳ đài ở Huế hạ cờ
vàng và kéo cờ đỏ sao vàng lên cột ngày 21/08.
Tại Hà Nội, tuần hành của Tổng hội Công chức ngày
19/08 bị 'cướp cờ' biến thành biểu tình ủng hộ cuộc cách mạng do những
người cộng sản lãnh đạo.
Dù vậy, Khâm sai Đại thần Phan Kế Toại
đã không cho Bảo an binh bắn vào đoàn biểu tình và cũng không yêu cầu
quân Nhật can thiệp.
Là chính phủ chuyên viên đầu tiên của
Việt Nam thời hiện đại, nội các Trần Trọng Kim đã rút lui trong hòa
bình để trao quyền lại cho thế hệ các chính khách và nhà làm cách mạng
chuyên nghiệp.
Theo chính lời ông Trần Trọng Kim kể lại, quốc gia
Việt Nam đã nhanh chóng rơi vào giai đoạn tàn sát lẫn nhau giữa Việt
Minh và Việt Nam Quốc Dân Đảng trong các năm 1945-46.
Về thể chế,
Đế quốc Việt Nam rút lui đã khép lại thời kỳ quân chủ để chuyển sang
cộng hòa với các tiến bộ và hệ lụy như đã biết về sau.
