Một bí ẩn
từ
Truyện Kiều của Nguyễn Du
GS Nguyễn Đăng Trúc
Trong gần
hai thế kỷ, Truyện Kiều của Nguyễn Du đi vào Đại Ký Ức của người Việt.
Mỗi người, mỗi sinh hoạt tiếp nhận những lời thơ Kiều như một nguồn
cảm hứng, một kho tàng tài liệu hay một lời biện minh.
Nguồn
sinh lực của Truyện Kiều khó mà cạn, vì đây là một lời thơ, một lời
cảm hứng đến từ ‘Vô Phương’ bên kia bờ của không gian và lịch sử.
Tuy nhiên điều đáng làm cho chúng ta hôm nay ngạc nhiên, đó là qua gần
hai trăm năm, nguồn cảm hứng đến với Truyện Kiều của Nguyễn Du, nguồn
cảm hứng còn được gọi là Lời-Mới-Làm-Đứt-Ruột - Đoạn Trường Tân
Thanh - mà Đạm Tiên là hiện thân làm sứ giả truyền đạt cho Kiều, nguồn
cảm hứng kỳ lạ ấy dường như không một bậc thức giả nào lưu ý. Mà nếu
có nhắc đến, thì người ta cũng chỉ biết lặp lại lời của Vương Quan[1],
một con người ở-bên-ngoài cảm thức của nỗi-đau-làm-người mà Nguyễn
Du muốn truyền đạt qua nhân vật Kiều.
Trong
Truyện Kiều, người nghe được từ miệng Đạm Tiên lời làm đứt ruột nhắc
nhở ý nghĩa làm người, người hoàn thành cái chết của thế giới mê lầm
do Tài đã được Đạm Tiên loan báo, người nhận ra Đạm Tiên là lời cứu
độ khi gián tiếp cho hay Đạm Tiên cũng là Giác Duyên, người duy nhất
ấy trong truyện Kiều không ai khác hơn là Kiều, kẻ hữu-tình-ta-lại-gặp-ta[2] với
Đạm Tiên.
Thế
nhưng, Đạm Tiên, lời làm cho cổ nhân bên kia bờ miệt mài say đắm[3],
nay con
người bên nầy bờ đã đẩy lui vào dĩ vãng xa xăm, nếu không nói là đã
biến lời âm thầm làm đứt ruột nầy - lời của lương tri, lời đạo
nghĩa - thành một con điếm, một nấm mộ bị lãng quên bên lề đường.
Hai
trăm năm ca tụng mối tình Kim Trọng-Thúy Kiều đến độ quên
tương-giao-hữu-tình-bên-trong giữa Đạm Tiên và Kiều ; hai trăm năm
tôn vinh Từ Hải hiệp nghĩa giang hồ khí phách đến độ quên đi cuộc-vượt-qua
uy dũng từ cõi chết của Tài đến ơn cứu độ của Mệnh! Phải chăng hai
trăm năm đó cũng là nghiệp quên lãng của phận làm người ‘đã mang
lấy nghiệp vào thân’ (Kiều,
c. 3249) !
Trước bỉ
ẩn lịch sử nầy, thử hỏi có lời nào của Đạm Tiên giúp ta nêu lên hai
vấn nạn nầy :
Kiều
là gia sản văn hóa của dân Việt Nam và của nhân loại, phải chăng chỉ
vì Nguyễn Du có công chọn được một truyện tình cảm xã hội của một
tác giả người Tàu và đã chuyển được qua tiếng Việt một cách hết sức
văn chương?
Hay đã
đến lúc chúng ta lại cần một « lới mới làm đứt ruột » để đọc
lại Truyện Kiều và tiếp nhận được sứ điệp tư tưởng của nhà văn hóa
Nguyễn Du ?
_____________________
[1]
Kiều, c.62 : Đạm Tiên nàng ấy xưa là ca nhi !
[2]
c.127.
