Lữ Giang
Tuần này chúng
tôi định trình bày kế hoạch CHUYỂN RÁC từ Trung Quốc xuống Việt Nam bằng Phong
Bì theo kế hoạch Hướng Nam của bà Thổng Thống Đài Loan Thái Anh Văn, nhưng một
số độc giả muốn chúng tôi trình bày thêm về các phương thức có thể xử dụng để
kiện Công ty Formosa Hà Tĩnh cũng như các viên chức chính phủ lạm dụng quyền
hành gây thiệt hại nghiêm trọng cho dân chúng, nên chúng tôi tạm gác vấn đề
CHUYỂN RÁC lại và đề cập thêm về vấn đề đi kiện Formosa.
Trước khi nói về
các phương thức có thể dùng để kiện vụ cá chết, chúng ta thử nhìn qua vụ tràn
dầu tại Vịnh Mexico nằm 2010 đã được giải quyết như thế nào để
từ đó rút kinh nghiệm.
Ngày 20.4.2010,
giàn thăm dò Macondo Prospect thuộc giàn khoan Deepwater Horizon của Công ty
British Petroleum (BP) đã nổ trên vịnh Mexico, cháy và chìm xuống khiến 11 công
nhân bị thiệt mạng, 17 người bị thương, gần năm triệu thùng dầu thô dã tràn vào
vùng vịnh Mexico làm cho hơn 1.770 km đường bờ biển phía nam nước Mỹ bị ô nhiễm
nghiêm trọng, nặng nhất là ba tiểu bang Mississippi, Alabama và Florida.
Các vụ kiện đòi bồi thường thiệt hại đã diễn ra và kéo dài trong
6 năm. Sau nhiều cuộc thương lượng trong và ngoài tòa, kết quả ngày 4.4.2016,
Thẩm phán Carl J. Barbier thuộc Tòa Khu Vực Liên Bang ở New Orleans đã đưa ra
một phán quyết dày 44 trang gồm những điểm chính như sau: Công ty BP phải nộp 5,5 tỷ USD tiền phạt theo sụ quy định của Đạo luật Nuớc sạch (Clean Water
Act) của liên bang và khoảng 20 tỷ USD bồi thường các
thiệt hại về dân sự.
Công ty BP nói rằng họ phải trả khoảng 53 tỷ USD cho
vụ án gồm việc bồi thường thiệt hại về dân sự qua các cuộc thương
lượng, làm cho nước sạch và các khoản phạt về dân sự cũng như hình sự. Bộ
truởng Tư pháp Mỹ Loretta Lynch cho rằng đây là “mức phạt lớn nhất đối với một
đơn vị trong lịch sử nước Mỹ”.
Nhìn cách giải quyết và kết quả của vụ án nói trên, ít ai không
ngạc nhiên khi thấy Đảng CSVN và chính phủ Nguyễn Xuân Phúc chỉ cho Công ty
Formosa Hà Tĩnh nộp 500 triệu USD để giải quyết
toàn bộ vụ ánvà còn dự trù sẽ miễn truy tố về hình
sự cho Công ty! Kết quả này cho
thấy nhà cầm quyền đã hành động bất chấp quyền lợi của đất nước cũng như của
người dân. Do đó, cần phải kết hợp đấu tranh về tư pháp với đấu tranh về chính
trị để đưa nội vụ ra ánh sáng và đòi công lý.
KHÓ KHĂN DO HỆ THỐNG TỐ TỤNG
Chúng tôi đã đọc
các bài của hai ký giả Gia Ninh và Cát Linh thuộc đài RFA phỏng vấn một số luật
gia trong và ngoài nước về các phương thức có thể dùng để kiện Công ty Formosa
Hà Tĩnh đòi bồi thường thiệt hại, chúng tôi thấy những phát biểu của Luật sư Lê
Quốc Quân là thực tế và phù hợp với luật pháp hơn cả,
Luật sư Lê Quốc Quân nói rằng “luật Việt Nam chưa qui định các
đơn tập thể (class action), nên để từng cá nhân phải có đơn, và toàn bộ rồi
cũng có đơn tác động sẽ lớn hơn”. Điều này hoàn toàn đúng vì luật Việt Nam
không công nhận tố quyền tập thể (class action), nên mỗi cá nhân phải làm đơn riêng.
Ở Mỹ khi xảy ra
những vụ kiện béo bở và chắc ăn như vụ tràn dầu ở Vịnh Mexico, rất nhiều tổ hợp
luật sư đã đứng ra đại diện cho những người bị hại mà không lấy trước
một đồng xu nào. Mọi việc họ lo hết. Chi phí của họ sẽ được tính bằng
phần trăm trên trên kết quả sẽ thu nhận được như 10% hay 20% chẳng hạn.
Vụ kiện thải độc chất ở Vũng Áng cũng là một vụ kiện “chắc ăn
100%” nhưng khốn khổ là nó lại xảy ra tại Việt Nam, một nước có hệ thống tư
pháp rất tàn tệ, nên chẳng tổ hợp luật sư nào dám đứng ra lãnh thầu vụ kiện.
Tòa án ở đây không phải là cơ quan bảo vệ công lý mà là một cơ quan xét xử theo đơn đặt
hàng. Do đó, các luật sư khi đứng ra bảo vệ quyền lợi của người dân,
họ phải đối phó với nhiều vấn đế rất phức tạp và thường là rất nguy hiểm.
Hiện nay, có
nhiều dấu hiệu cho thấy chính quyền đang ra lệnh cho công an lập kế hoạch ngăn
chận phong trào làm đơn kiện tập thể Công ty Formosa. Một số “luật sư cò mồi”
đã được chính quyền đưa ra đại diện cho một số nhóm người bị hại, đòi chính
quyền cho xem bản cam kết giữa Công ty Formosa và chính quyền về việc bồi
thường 500 USD và tuyên bố nếu thấy lời cam kết này là hợp lý, họ sẽ tuân hành
bản cam kết đó. Đây là kế bẻ đũa từng chiếc. Trong khi Công ty BP phải tốn mất
53 tỷ USD để phục hồi môi trường và bồi thường cho các nạn nhân, Formosa Hà
Tĩnh chỉ đưa 500 triệu USD mà “hợp lý” cái khỉ khô gì?
Tài liệu của nhà
cầm quyền cho biết có khoảng 263.000 người bị thiệt hại do vụ cá chết. Trong số
này chúng ta sẽ chia ra ba loại bị thiệt hại chính: Loại 1 gồm các ngư dân.
Loại 2 là các cơ sở kinh doanh về sản phẩm ngư nghiệp và các tiệm ăn, và
loại 3 là các công ty du lịch. Việc phân loại này sẽ giúp chúng ta xác định sự
thiệt hại một cách chính xác hơn. Loại 1 đông nhất, có lẽ phải chia ra khoảng
40 nhóm, mỗi nhón khoảng 5.000 người.
Trong vụ tràn dầu
ở Mexico, mỗi nhóm có luật sư đứng ra đại diện riêng để nộp đơn kiện và thương
lượng với BP. Cuối cùng ông Chánh án sẽ gộp chung lại. Tại Việt Nam, vì các
luật sư đứng ra biện hộ đều là tự nguyện, vậy phải tìm cách để bảo vệ họ
và cung cấp cho họ các chi phí cần thiết để hoàn thành hồ sơ tố tụng. Đó là một
chuyện không dễ.
VẤN ĐỀ XÁC ĐỊNH SỰ THIỆT HẠI
Khi xác định sự thiệt hại, việc khó khăn nhất là xác định lỗi của bị đơn và sự
quan hệ nhân quả giữa lỗi của bị đơn với những thiệt hại đã gây ra. Nhưng trong vụ tràn dầu ở Vịnh Metxico và vụ thải
chất độc ở Vũng Án, hai công ty có trách nhiệm đã nhận lỗi, nên mọi chuyện
trở nên dễ dàng. Vấn đề còn lại xác định sự thiệt hại một cách chính xác và
buộc Công ty Formosa phải bồi thường đầy đủ.
1.- Với thiệt hại về môi trường: Chính phủ phải
cho các công ty quốc tế chuyên phục hồi môi trường lãnh thầu thực hiện công
trình phụ hồi và bắt Công ty Formosa thanh toán. Để phục hồi môi trường ở Vinh
Mexico, Công ty BP phải tốn không dưới 20 tỷ USD. Sự phục hồi môi trường ở 4
tỉnh miền Trung khó hơn nhiều nên không thể dưới 10 tỷ USD được. Tại sao
chính phủ tự ý cho Công ty Formosa chỉ trả một số tiền tượng trưng là 500 triệu
USD? Nhiều người nghĩ rằng Nhà Nước muốn cho các công ty nhà nước
lãnh làm chuyện đó để chấm mút, còn kết quả như thế nào, sống chết mặc bây, nên
chính phủ mới chấp nhận một số tiền ít ỏi như vậy.
2.- Với thiệt hại của tư nhân: Luật buộc sự
thiệt hại được bồi thường phải là sự thiệt hại đã thực sự xảy ra (actual damages). Trong vụ dầu tràn ở Vịnh Mexico,
có khoảng 220.000 nạn nhân, tòa bắt bồi thường 20 tỷ USD. Trong vụ cá chết ở
Vũng Ánh, có khoảng 263.000 nạn nhân, dù giá sinh hoạt ở Việt Nam rẽ hơn, Công
ty Formosa cũng phải bồi thường tối thiểu 4 tỷ USD, tức 1/5.
3.- Tiến phạt gây thiệt hại: Tòa thường ban cho người bị
thiệt hại một số tiền được gọi là thiệt hại trừng phạt (punitive damages), khi hành vi của bị đơn phát xuất do sự cố ý, bừa bãi,
có gian ý, thù oán hay áp bức (willful, wanton,
malicious, vindictive, or oppressive). Tiền thiệt hại trừng phạt được trao cho
người bị thiệt hại không phải là tiền bồi thường, nhưng để ngăn ngừa bị đơn
đừng tham gia vào các hành vi tương tự nữa. Các cuộc điều tra cho thấy việc
thải nước có độc chất của Công ty Formosa là một hành vi bừa bãi và có
gian ý (wanton and
malicious) nên phải xin tòa định thêm tiến phạt này.
DÂN SỰ ĐI ĐÔI VỚI HÌNH SỰ
Để vụ kiện có thể
tiến hành một cách nhanh chóng, công việc đầu tiên là nên thương lượng ngoài
Tòa như có quy định ở Chương XXXIII của Bộ Luật Dân Sự Tố Tụng. Nếu các cuộc
thương lượng này mà thành, có thể xin Tòa công nhận bằng một bản án và được thi
hành như thi hành án. Trong thời gian tố tụng, trước khi Tòa xử, cũng có thể
thương lượng như vậy.
Trong vụ tràn dấu
ở Vinh Mexico, các luật sư Mỹ cũng đã làm như vậy mới có bản án ngày 4.4.2016,
nếu đợi tranh tụng và đem ra xét xử, vụ tranh tụng có thể kéo dài nhiều
năm nữa.
Khi tiến hành các
vụ kiện về dân sự, các phong trào quần chúng cũng phải yêu cầu nhà cầm quyền
làm các thủ tục điều tra hình sự để truy tố các viên chức điều khiển Công ty
Formosa Hà Tĩnh cũng như các viên chức chính quyền vi phạm luật đã thông đồng
với Công ty này gây thiệt hại cho môi trường và dân chúng.
Các điều 183, 184 và 188 của Bộ Luật Hình Sự có quy định các tội gây ô nhiễm nguồn nước,
gây ô nhiễm đất và huỷ hoại nguồn lợi thuỷ sản, mỗi tội có thể
bị phạt tới 5 năm tù, chưa kể phạt tiền.
Các điều 281, 282, 283 và 285 của Bộ Hình Luật có quy định các tội lợi
dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ; tội lạm quyền trong khi thi
hành công vụ; tôi lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác
để trục lợi, và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Các tội này đều
có thể bị phạt tới 5 năm tù và phạt tiền.
Tuy nhiên, cho
đến nay, nhà cầm quyền vẫn chưa cho mở các cuộc điều tra để truy tố. Trái lại
chính quyền chỉ cho mở cuộc điều tra về một số vi phạm nhỏ (52 vi phạm!) của
Công ty Formosa để trấn an dư luận, đồng thời đem một số viên chức cấp nhỏ tại
địa phương ra làm con bài thí.
Sáng ngày
7.7.2016, hơn 3 ngàn giáo dân Cồn Sẻ thuộc xã Quảng Lộc, thị xã Ba Đồn,
huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, đã bất ngờ xuống đường biểu tình đòi
trục xuất Formosa và yêu cầu Bộ trưởng Tài nguyên – Môi trường Trần Hồng
Hà phải từ chức. Họ vừa đi vừa hô các khẩu hiệu bảo vệ môi trường và chống các
hành vi bao che cho Formosa. Điều này chứng tỏ dân chúng không đồng ý cách giải
quyết lập lờ và bất công của chính phủ. Ngay sau đó, lực lượng CA, Cảnh sát cơ
động đã bất ngờ ra tay đàn áp đẫm máu người biểu tình. Hàng loạt lựu đạn cay
được ném thẳng về phía bà con ngư dân.
Sau cuộc biểu
tình này, cuộc chiến chống Formosa được phát động trở lại. Không có cuộc chiến
này, đất nước sẽ trở thành một thùng rác, một lò sát sinh của cả Trung Quốc lẫn
Đài Loan.
Ngày 14.7.2016
Lữ Giang
