GS
Thái Công Tụng
Bài này bàn về
sinh thái nhân văn theo quan điểm hệ thống, theo đó gia đình bị chi
phốibởi nhiều hệ thống khác nhau: hệ thống văn hoá, chính trị, kinh tế .. Đã
nói về hệ thống là nói ngay đến các tương quan, tương liên, tương thuộc giữa
các thành viên trong gia đình, giữa các thành viên với xã hội gần (bà con), xã
hội xa (làng nước, học đường, bạn bè ..)
Trong
hệ thống gia đình, có những quan hệ vợ-chồng, cha-con, mẹ-con, nàng dâu-mẹ
chồng, anh-em, chị-em; xa xa hơn thì có ông-cháu, bà-cháu v.v. Các quan hệ này
có thể là tương trợ (cộng sinh, hội sinh, hợp tác ..) hay quan hệ đối địch
(cạnh tranh, ngoại tình, ghen tuông ..)
Các quan hệ tương
trợ :
-cộng sinh (symbiosis)
là cả hai bên đều có lợi: .cộng sinh giữa anh chị em: chị giúp em nhưng cũng
đồng thời hiểu thêm bài
.cộng sinh giữa
ông bà và cháu: ông bà giúp đỡ giữ cháu để bố mẹ đi làm vừa vui tuổi già, nhưng
con cũng đưa cho cha mẹ tiền tiêu như một ủy lạo giữ trẻ ông bà còn có thể giúp
các cháu như nói chuyện, đưa đón cháu đi học về, kềm bài vở, dạy Việt ngữ vào
dịp hè Không những ông bà đem lợi ích cho các cháu mà chính ông bà cũng học
được ở các cháu . Vì cần có sự hiểu biết cập nhật hoá của giới trẻ nên qua nói
chuyện biết thêm được đời sống trẻ hiện đại, nhờ vậy ông bà sống trẻ trung hơn,
hiểu các thanh thiếu niên hơn và cảm thấy không bị bỏ rơi tụt hậu. Tóm lại, sự
ràng buộc ông bà và cháu là một quan hệ cọng sinh vì cả hai thế hệ đều có lợi.
. cộng sinh giữa vợ chồng: Cộng sinh giữa vợ chồng như chồng đứng nấu ăn trong
bếp, vợ làm bồi bàn trong một quán cơm; như chồng cày, vợ cấy trong canh tác
đồng áng
-hội sinh (commensalism)
là quan hệ giữa hai người nhưng chỉ một bên có lợi cần thiết, còn bên kia không
có lợi và cũng không có hại gì. Thực vậy, người chồng đi làm kiếm tiền, nhưng
nếu không có người vợ lo toan, tính toán thì cuộc sống cũng không chu toàn
-hợp tác: cũng
giống như quan hệ cộng sinh, nhưng không nhất thiết phải thường xuyên chung
sống với nhau . Ví dụ: anh em giúp vốn cho nhau để mua nhà, để kinh doanh, thay
vì ra ngân hàng mượn tiền lãi xuất cao. 2 Anh em giúp nhau khi dời nhà, đau ốm
cần anh em nương tựa, lúc hoạn nạn, vui buồn có nhau. Vô số câu tục ngữ để nói
lên anh em, bà con ruột thịt trong gia đình luôn gắn bó với nhau ’Lá lành
đùm lá rách’, ’một giọt máu đào hơn ao nước lã’, ’mười đời chưa
rời cánh tay’ v.v Biết bao nhiêu người sau khi định cư ở nước ngoài, đã tìm
cách bảo trợ cho anh chị em còn ở lại bên nhà hoặc gửi tiền về giúp
Nói đến các hệ
thống nhân văn là nói ngay đến hệ thống mở (open system). Khác với hệ thống kín (closed system), các hệ
thống mở nhận năng lượng vào từ ngoài. Nếu ứng dụng vào gia đình, thì:
-năng lượng ở đây
có nghĩa là sự tìm hiểu đối tượng trước hôn nhân, chứ không
yêu cuồng sống vội như trong bài hát: ’tình cho không biếu không, tình là
tình khi không mà có, tình là tình nhiều lúc có như không ..’ Những
câu lạc bộ, những giới thiệu, những gặp gỡ, những trao đổi trong Internet giúp
các bạn trẻ có dịp gặp gỡ nhau trên thực tế ngoài đời hay trên thực tế ảo
(virtual reality) để trao đổi quan điểm về tình yêu, về gia đình, về ứng xử lứa
đôi, thay vì khi cưới xong rồi, người chồng và vợ khác biệt nhau, tị nạnh nhau
về giữ con, rửa chén, làm giường, săn sóc hoặc chồng lo T.V., vợ đánh casino.
Nếu qua tìm hiểu đối tượng mà thấy không có mẫu số chung để thành bạn đời thì
cũng có thêm được một người bạn ngoài xã hội. Các thanh niên thanh nữ cần có
bạn bè để cùng nhau học tập vui chơi và nếu có bạn khác phái thì dễ chững chạc
hơn, có phong cách cư xử đẹp hơn.
-năng lượng ở đầu
vào của hệ thống cũng có thể là niềm tin, tin vào chính mình, tin
vào gia đình vì mất đi niềm tin là mất tất cả. ’Những con mắt buồn phiền xin
cấy lại niềm tin’ vì mất đi niềm tin có thể dẫn đến sự tự hủy hoại đời sống
và đây cũng là một hiện tượng xã hội khá phổ biến, do đó cha mẹ phải nói chuyện
với con cái trong tình thương mặn nồng:
Có con thì phải
dậy con
Dạy con nên
khéo, nên khôn mọi đàng
Lãy lời hơn
thiệt bảo ban
Tìm câu êm ái,
dịu dàng nhủ khuyên
Dạy con nên
thảo nên hiền
Dạy cho em dưới
anh trên thuận hoà
- năng lượng ở đầu
vào của hệ thống cũng có thể là những lời ru con của mẹ in sâu
vào tiềm thức đứa bé:
Con ơi mẹ bảo
con này
Học buôn học
bán cho tầy người ta
Con đừng học
thói chua ngoa
Họ hàng ghét bỏ
người ta chê cưòi
Dù no dù đói
cho tươi
Khoan ăn bớt
ngủ liệu bài lo toan
Đời sống tinh thần
của đứa bé được nuôi nấng từ những lời ru con, ru mây vào hồn, từ những âm
thanh mộc mạc, đơn sơ, không màu mè, dạy con từ thuở còn thơ nhưng thấm dần với
tiếng thời gian . Và chính đây là nguồn dưỡng liệu trong tiến trình trở thành
một nhân cách văn hoá của trẻ em, đúng như nhận xét của nhà xã hội học Mỹ
Packer khi ông cho rằng: Người ta không đẻ ra người, đứa trẻ trở thành
người trong qúa trình văn hoá . Thực vậy, môi trường đầu tiên để mỗi
người tự tác thành là gia đình vì gia đình đem lại cho trẻ em nhiều kỷ niệm
sinh động và các kỷ niệm này chồng chất trong tiềm thức từ thuở ấu thơ sẽ giúp
trẻ em có một văn hoá gia đình. Gia đình đáp ứng nhu cầu tự nhiên về tình
thương, về an toàn tâm lý, ấm áp tình người
-năng lượng ở đầu
vào có thể là giáo dục trẻ em, giúp chúng có một nhân cách tốt:
biết thương yêu lẫn nhau, đùm bọc. Giáo dục trẻ em có nghĩa phải để ý từng cá
tính, không nên ép trẻ em qúa sức và so sánh với trẻ em con nhà này, con nhà
kia, mục đích xây dựng cho trẻ em tính tự giác cao. Khi nhỏ kềm học bài vở; khi
lớn lên thì khuyến khích hoặc tìm khuyết điểm để cải thiện. Trong sinh thái
học, gồm các hệ thống phụ như thực vật, động vật, đất đai, nước.., các hệ phụ này
có tác động qua lại với nhau: chúng nhận năng lượng, dự trữ năng lượng và
chuyển hoá các năng lượng thành sản phẩm. Gia đình cũng vậy: nhận năng lượng
như lời khuyên, giáo dục, cha mẹ nuôi con, tình yêu, công cha, nghĩa mẹ để nuôi
con đến khi khôn lớn, học hành, thành tài, dựng vợ gả chồng. Các lời khuyên
răn, dạy dỗ giúp các em bé nhiều dự trữ văn hoá . Dự trữ có nghĩa là có khả
năng chịu đựng sự thay đổi, khả năng thích nghi và linh động, uyển chuyển, mềm
dẻo . Dự trữ cũng còn có nghĩa có khả năng đối phó linh hoạt với những biến cố
ngẫu nhiên ngoài dự kiến. Nếu căn bản văn hoá càng sâu, càng rộng như dạy con
cháu biết nói, viết, đọc Việt ngữ thì ít mất gốc hơn. Với vốn tiếng Việt, dù
lưu lạc bốn phương, họ vẫn giữ được bản sắc Việt tính, bản sắc giống nòi, dù họ
có biến thái theo môi trường xứ họ đang sống, vì ngôn ngữ là cốt lõi của văn
hoá.
Sự thích nghi và
tính đàn hồi, mềm dẻo làm cho hệ vững vàng hơn: cây sậy tuy yếu mà vẫn đứng
vững trước gió. Cũng như trong thiên nhiên, nhiều hệ sinh thái rất yếu ớt, mảnh
khảnh, không thích ứng vì không có sức đàn hồi nên khi điều kiện sinh thái thay
đổi thì bị mất đi, còn các hệ sinh thái thích ứng với môi trường mới có thể trì
kéo lại được.
Cấu trúc của một
hệ thống tùy thuộc vào các hệ thống phụ
. hệ thống
kinh tế dĩ nhiên ảnh hưởng đến gia đình nhiều nhất vì nếu không công
ăn việc làm, nếu bị thất nghiệp thì hạnh phúc gia đình cũng bị chi phối. Thực
tế là trong hệ gia đình, khi tài nguyên,-tiền bạc- tăng hay giảm, sẽ có nhiều hậu
qủa.
. hệ thống
xã hội nhân văn: Gia đình ngày nay, vì cả cha lẫn mẹ đều đi làm, đi sớm, về
trễ nên không còn thì giờ để ý đến con, con đâm ra hư hỏng. Gặp thêm bạn xấu ở học
đường lôi cuốn đâm ra chích choé, hút sách, rượu chè ; xem các chương trình
khiêu dâm hay bạo hành trên truyền hình lôi cuốn các em trong các hành vi tiêu
cực và đó là trái bom nổ chậm của thiếu niên. Thực vậy, trên màn hình nhỏ,
nhiều chuyện không nhỏ xảy ra! Nhiều bà mẹ lo cho con đã phải dời chổ ở nhiều
lần, tránh các khu phố có ngoại cảnh xã hội tiêu cực như gái bán hoa ngoài
đường, thanh niên chích choé. Sự xáo trộn môi trường gia đình như cha mẹ bất
hoà, hoàn cảnh thất nghiệp là môi trường tạo điều kiện (enabling environment)
cho sự mất hứng thú trong học tập của thiếu niên.
. hệ thống
văn hoá bao gồm mọi yếu tố tinh thần, tâm lý, tâm linh, truyền thống.
Hệ thống này có tác động thẩm thấu lâu dài nhất vì chìm sâu trong tâm thức để
rồi có ảnh hưỏng gián tiếp ở một bình diện rộng và lâu dài. Các hệ thống phụ này
đều tương quan với nhau, lồng ghép lên nhau . Do đó trong sự nghiên cứu mọi
hiện tượng nhân văn và xã hội, ta phải chú ý đồng bộ đến các hệ đó để phân tích
vấn đề. Hệ gia đình luôn luôn chịu sức ép bên ngoài cũng như bên trong hệ thống:
. sức ép
bên ngoài ở đây trong truờng hợp gia đình Việt, bị nhiều yếu tố như
chồng cải tạo, vợ ở nhà nuôi con; khi chồng may mắn còn sống không chết trong
tù cải tạo trở về gia đình thì mối tình cũng khác năm xưa.
. sức ép
bên trong như con cái qua xứ lạ, học hành phải gấp rút để đuổi kịp
chúng bạn, sống trong môi trường khác, nói tiếng khác. Nếu hệ thay đổi qúa
nhanh theo sự thay dổi của ngoại cảnh thì hệ không ổn định đưọc. Hệ phải tự
điều chỉnh để giữ được thế ổn định, chỉ khi nào tác động vượt qúa giới hạn của
tính đàn hồi thì hệ mới thay đổi. Nhiều khi chỉ những việc đâu đâu mà hệ thống
mất ổn định:
Rõ ràng sự nhỏ
cỏn con
Bằng lông mà
nảy ra cồn Thái Sơn
Hệ thống mất ổn
định và có thể đến diễn thế phân hủy với li hôn li dị; sau đó
sẽ ảnh hưởng đến các hệ phụ khác. Ví dụ: con cái không ai chăm sóc sẽ dễ trở
nên bạo hành và chính phủ phải cho chúng vào các trung tâm thiếu nhi phạm pháp,
gây thêm gánh nặng cho toàn xã hội . Riêng về các nguyên nhân li hôn li dị, các
nhà nghiên cứu về gia đình cho rằng không phải mức độ cũng như mật độ các vụ
cải vã đã làm hủy hoại hôn nhân mà do tiến trình bốn giai đoạn: chỉ trích,
khinh thường, chối bỏ và xa lánh. Đó là bốn giai đoạn then chốt mà nhà tâm lý
học Mĩ John Gottman sau 20 năm nghiên cứu trên 2000 cặp vợ chồng luôn trong
tình trạng xung đột. Theo ông, không phải vì tiền bạc, thiếu thoả mãn tình dục
hoặc không hợp tính khí sẽ gây ra việc chia tay. Nguyên nhân ‘anh đi đường anh,
tôi đi đuờng tôi’ là do một diễn thế tiềm tàng, từ lời chỉ trích nho nhỏ, nghĩa
là không tôn trọng nhau ( 'anh ăn bận lôi thôi’, 'anh chả để ý đến vợ con’,
'chỉ lo ba cuốn sách’, 'bạn bè anh sao sao ấy’, 'anh cứ bừa bãi’, 'anh cứ hút
thuốc lá hôi cả nhà’ ..) sẽ đưa đến cảm giác khó chịu và từ đó biến thành sự
khinh thường.
Chị em ơi,
người ta trông thấy mặt chồng thì mừng
Sao tôi trông
thấy mặt chồng thì lại như gừng, như vôi !
Khi người bị chỉ
trích chối bỏ tất cả những lời kết tội, từ chối tranh luận và đi đến chỗ rút
lui vào yên lặng thì hai vợ chồng sẽ xa lánh nhau một cách nguy hiểm. Do đó sự
truyền thông (communication) trở thành quan trọng để dung hoà quan điểm. Sự trò
chuyện có tác dụng hai chiều, trò chuyện để đả thông tư tưởng, và trò chuyện
trong ái ngữ, vì ’một lời là một vận vào khó nghe ’ (Kiều). Việc
tôn trọng nhau giúp vợ chồng nhận biết sự khác biệt về quan điểm của nhau và
việc mong muốn cả hai người có cùng một quan điểm trên mọi vấn đề là không
thiết thực.
Một hệ thống có
thể sử dụng năng lượng ở đầu vào (input) để thay đổi các quan
hệ giữa các hệ thống phụ hoặc để sản xuất một đầu ra (output).
Năng lượng có thể là tiền bạc, thông tin, lời khuyên, tình thương v.v. . Năng
lượng ỏ đầu vào có thể thay đổi các liên kết giữa các hệ thống phụ, đó là giáo
dục gia đình, khuyên răn sự chịu đựng, kiên nhẫn, sự tha thứ, sự bao dung để
gia đình có được phát triển bền vững hài hoà không gây gổ, không bạo hành.
Người vợ khuyên nhủ chồng và đàng sau một người chồng thành công luôn luôn có
hình bóng người vợ đứng ở phía sau, tuy âm thầm lặng lẽ . Năng lượng ở đầu vào
có thể là giáo dục, nâng cao nhận thức. Ngày nay, muốn tạo được sự bình đẳng
giữa nam nữ, giữa người này với người kia thì phải tự tin, phải chịu khó học
tập, phải có tinh thần tự lập. Phụ nữ mỗi ngày một vươn lên cao nhờ học vấn,
nhờ kinh doanh, nhờ tham gia sinh hoạt cộng đồng và xã hội và do đó có nhiều
năng lực chuyển hoá đưọc các quan hệ vợ chồng. Thực vậy, giáo dục là một phương
cách để xây dựng năng lực (capacity building). Giáo dục cải thiện được các quan
hệ giữa các hệ phụ và rất hiệu năng trong sự sử dụng năng lượng và thông tin và
góp phần vào sự nâng cao vai trò (empowerment) cho phụ nữ. Giáo dục về sinh lý
và tình dục: theo International Planned Parenthood Federation IPPF có trụ sở
chính ở Anh thì vì giới trẻ ngày nay thiếu các thông tin về sinh lý và tình dục
mà trên toàn cầu, có đến 14 triệu các cô gái tuổi 18 và thấp hơn thụ thai và
sinh con, trong số đó phần lớn là thụ thai ngoài ý muốn. Do đó, phải giáo dục
nhiều cấp: giáo dưỡng thông qua môi trưòng gia đình từ thuở còn thơ (ví dụ: cha
mẹ dạy con cái, nói chuyện trong giờ cơm trong không khí thoải mái,) thông qua
học đường từ tuổi cắp sách đến trường, thông qua các định chế tôn giáo (lời
giảng của chùa hay trong nhà thờ vào ngày chúa nhật), thông qua các mối quan hệ
ứng xử lành mạnh ngoài xã hội (lớp dạy Việt ngữ, các hội thảo như Đại học hè,
giúp về nguồn, các cháu tham gia vào lớp ca vũ dân tộc vừa giúp vui, vừa trở về
văn hoá dân tộc) Năng lượng nhập vào để có một gia đình hạnh phúc là một tình
yêu chân chính (true love) và một cơ sở kinh tế ổn định. Chồng hay vợ thất
nghiệp sẽ đem đến sa sút tài chính, cổ phần bị lỗ, casino thua bạc, làm ăn lổ
lã do đó có nhiều yếu tố chi phối .Các gia đình lợi tức cao có cuộc sống ổn
định; các gia đình nghèo, chạy ăn ba bữa toát mồ hôi thì sống bấp bênh, trẻ em
không có thời gian làm bài hay học bài, dẫn đến thất bại trong học hành, và lúc
đó đi móc túi, cướp bóc, gây xáo trộn xã hội. Tình yêu không có sự nghiệp,
không có công việc thì chỉ sau một thời gian ngắn, hạnh phúc sẽ nhanh chóng vụt
bay khỏi tầm tay và hệ sẽ bị rối loạn. Cũng như một tình yêu chỉ được gọi là
chân chính khi cả hai bên đều có tinh thần trách nhiệm cao để lo cho hạnh phúc
gia đình. Trong hệ gia đình, tình thương là một năng lượng, lời khuyên răn cũng
là một năng lượng. Ông bà giúp cháu, đưa đón cháu đi học về, giúp bố mẹ các
cháu là đóng góp thêm năng lượng cho gia đình con cái; khi các cháu lớn lên thì
ông bà nhẹ gánh hơn. Các môn tâm lí trị liệu, tư vấn tâm lí, gia đình trị liệu
(family therapy) nhằm giúp các gia đình vượt khó khăn khủng hoảng. Những môn
học nghiên cứu về tâm lý của ngưòi già (gerontocracy) được dạy giúp hỗ trợ cho
họ sống vui và tích cực hơn .Xã hội cũng đề ra các phương pháp dự phòng như lớp
chuẩn bị hôn nhân, lớp dạy làm cha mẹ, giáo dục giới tính cho đứa trẻ. Để tránh
khoảng cách thế hệ giữa già và trẻ, thì người già phải luôn học hỏi để thích
nghi với xã hội luôn luôn đổi mới. Thấu cảm (empathy) có nghĩa đặt mình 6 vào
vị trí của người khác. Đúng như Tây phuơng có câu: 'phải biết đặt chân mình vào
đôi giày của ngưòi khác ’. Ngày nay, không thể ép đặt, ra lệnh, cấm đoán mà
phải hiểu biết để thuyết phục . Riêng về người Việt ở hải ngoại, các cấu trúc
như truyền thông, giáo dục, truyền bá văn hoá, các trung tâm sinh hoạt văn hoá,
thư viện Việt học, các lớp dạy văn hoá, dạy Việt ngữ cần củng cố và phát triển
để cho các cháu có một môi trường thoang thoáng văn hoá Việt :giữ các truyền
thống như Tết, lễ Vu Lan, hội hè; tôn giáo như chất keo ràng buộc mọi nguời: đi
nhà thờ, đi chùa nghe các vị lãnh đạo tinh thần giảng lời rao, lời kệ, giáo lí
giúp bỏ giận giữ, kềm chế lung lạc; ông bà chuyển giao các truyền thống như
chúc Tết, mừng tuổi vào dịp Tết; các lễ hội, cúng kị giúp tăng gia niềm tin và
đoàn kết; vai trò giáo dục của gia đình trong sự giữ bản sắc văn hoá Việt; gìn
giữ gốc nguồn (appartenance); dạy con cháu biết nói, biết đọc và viết tiếng
Việt để chuyện trò, nền tảng của cảm thông và liên đới cũng như tương quan giữa
các thế hệ .Văn hoá Đông phương tôn trọng kỷ luật, kính trên nhường dưới, thờ
cha kính mẹ; đặt nặng vào gia đình , xem gia đình như một điểm tựa tinh thần và
vật chất.
Các yếu tố ảnh
hưởng đến tính bền vững trong gia đình
Gia đình như vậy
qủa thật là một yếu tố to lớn trong việc hình thành nhân cách của đứa trẻ. Gia
đình, tế bào của xã hội, như vậy rất đúng. Tế bào mà hư thì sinh ra ung thư khó
chữa; gia đình mà hư hỏng thì xã hội cũng hư luôn. Tương tự một vật xúc tác
trong một phản ứng hoá học, gia đình giúp các vật thể trong đó tạo các hỗ tương
để phản ứng chóng hơn, thuận lợi hơn để tạo ra đầu ra tốt hơn và với một hiệu
qủa trọn vẹn hơn. Gia đình là một định chế có tầm quan trọng đặc biệt về tinh
thần, tâm lí và xã hội. Nhưng hiện nay, gia đình rạn nứt. Nhiệm vụ của các nhà
tâm lý học, xã hội học là xác định được bản chất của mối quan hệ, đâu là nguyên
nhân, đâu là kết qủa. Biết được các yếu tố chi phối đến sự bền vững sinh thái
của gia đình (ngoại tình, cờ bạc, bạo hành lời nói hay bạo hành về cử chỉ) và
hiểu cái gì tạo ra cân bằng là chìa khoá hiểu được bản chất của hệ thống. Một
khi hệ thống trục trặc, mất cân bằng thì lúc đó, hệ phải tự điều chỉnh lại,
nhưng nếu khả năng tự điều chỉnh vượt qúa ngưõng, hệ sẽ bị phá vỡ. Muốn hệ cân
bằng trong gia đình, đạt đến sự vững bền, các yếu tố sau đây cần chú trọng:
. chữ Hoà .
Hoà theo các nghĩa hoà nhã, hoà thuận, dung hoà, hoà hợp, hoà thuận v.v.. Đừng
bao giờ giận nhau lâu cũng đừng bao giờ ghét nhau. Hãy quên hết sự giận hờn để
rồi thương yêu nhau nhiều hơn. Hãy tin vào cái tốt hơn là cái xấu do đó nếu
biết chồng hay vợ có một tật xấu nào đó thì tìm cách sữa chữa, không nên chê
bai, làm nhục vợ hay chồng. Phải dung hoà cách biệt bằng cách san bằng các dị
đồng về mọi phương diện: sinh lý, sở thích, nhu cầu. Ở đời ai cũng có khuyết
điểm; nên nhìn vào ưu điểm của vợ hay chồng; nói khác đi, không nên lý tưởng
hoá qúa người bạn đời bằng cách chê bai:
Béo chê béo
trục béo tròn
Gầy chê xương
sống xương sườn phơi ra
Và cũng đừng qúa
lý tưởng hoá đối tượng, lý tưởng hoá cuộc sống vợ chồng về mọi mặt tinh thần,
cảm xúc, tình dục, tri thức v.v vì khi đặt mục tiêu phấn đấu qúa cao, nhảy
không qua mức, bổ xuống sẽ thất vọng. Thực vậy, người thiếu nữ mới lớn luôn
luôn mơ đến người yêu lý tưởng, nhưng trên thực tế, người đó chỉ có trong phim
ảnh: đẹp trai, lãng mạn và 'ga lăng’, nhưng khi va chạm thực tế ngoài đời lại
khác .Con người phải biết 7 hài hoà cả 5 hành động: cho, nhận, yêu thương, làm
việc, giải trí. Xem cuốn sách Những quy tắc trong cuộc sống: Bí quyết cho một
cuộc sống tốt đẹp hơn, hạnh phúc hơn và thành đạt hơn (The rules of life: A
personal code for living a better, happier, more successful kind of life
)
. tính
thích nghi: trong sinh vật học, các cá thể phải thích nghi với các biến đổi
môi trường, nếu không sẽ bị chết. Và trong xã hội cũng vậy .Vì các điều kiện xã
hội, kinh tế thay đổi do đô thị hoá, do truyền thông đại chúng nên cá nhân cũng
phải thích nghi, phải biến đổi, phải tái phối trí trong các các điều kiện mới;
nếu không thích nghi được, không nhẫn nhục, không muốn trách nhiệm chung sống
trọn đời với người hôn phối thì hệ thống sẽ bị phân hủy.. Mềm mỏng và dễ chịu
tức là dễ thích nghi với sự thay đổi: cây sậy nhờ mềm mỏng nên không bị gió lốc
cuốn đi Người vợ ngày nay đi làm để tự túc về tài chính, để phụ thêm kinh tế
gia đình; nhiều người thích hoạt động xã hội do đó hay giao tế nhưng chồng lại
không thích nghi vói môi trường mới và hay ghen nên có thể gây ảnh hưởng tiêu
cực đến quan hệ vợ chồng. Bảo lãnh gia đình qua sẽ thêm hạnh phúc, nhưng nếu các
cụ không thích nghi mà vẫn giữ các giá trị cũ như đòi ăn trầu, hút thuốc Cẩm lệ
thì dĩ nhiên khó thoả mãn. Qua sống các nuớc Tây phương, không còn cảnh mẹ
chồng nàng dâu nữa, không còn cảnh chồng chúa, vợ tôi như xưa ở Viet Nam.
. chữ Nhẫn
Nhẫn như trong các
từ nhẫn nại, nhẫn nhục, kiên nhẫn. Nếu viết chữ Nhẫn theo Hán ngữ, thì chữ Nhẫn
có chữ đao ở trên chữ Tâm, có nghĩa dao đâm vào tim như vậy vừa tượng hình, vừa
gợi nhiều ý nghĩa. Trong gia đình đông người bá nhân bá tính, sự thích nghi đòi
hỏi sự nhân nhượng. Chữ nhẫn rất cần. Tinh tấn và nhẫn nhục là hai từ trong
Phật giáo. Một sự nhịn là chín sự lành. Vợ chồng cần tin tưởng, nhường nhịn lẫn
nhau. Mặc dầu:
Thế gian được
vợ mất chồng,
Nào phải như
rồng mà được cả đôi
Nhưng khi có bất
đồng, nhẫn nhục là điều cần:
Chồng giận thì
vợ bớt lời
Cơm sôi nhỏ lửa
một đời không khê
Khi bất hoà thường
không kiểm soát được lời nói, cử chỉ, cảm xúc và gây bạo động trong gia đình.
Điều này được các nhà tâm lý học gọi là thiếu thông minh cảm xúc (loss of
emotional intelligence) hay là Emotional Quotient (EQ) . Nói khác đi, phải học
giá trị của sự tự chủ: thắng vạn quân không bằng tự thắng lòng mình. Trong sách
bán rất chạy ở MỸ 'Người vợ chịu thua’ (The Surrendered wife) của Laura Doyle,
bà này đề nghị phụ nữ nên nhìn nhận sự khác biệt giữa 2 phái tính, bớt đòi hỏi
ở các ông chồng hơn, nhất là đừng ..chê bai, chỉ trích chồng, từ chuyện ăn mặc
đến chuyện rửa chén. Thực ra trong đời sống gia đình, những vấn đề phức tạp do
cả hai vợ chồng gây ra chứ không phải chỉ do một người: hôn nhân không còn là
thời kì lãng mạn như khi làm quen và tỏ tình với nhau mà hôn nhân chính là
..thực tế với nhiều chuyện lỉnh kỉnh cần đối diện và giải quyết như con đau,
con học không được, không con, mất job..Nỗ lực nhẫn nhịn phải đến từ hai phía.
.sự chân thành và
quan tâm Việt Nam có danh từ tình nghĩa vợ chồng. Ngoài tình lại còn có nghĩa:
Rủ nhau xuống
biển mò cua
Đem về nấu qủa
mơ chua trên rừng
Ai ơi chua ngọt
đã từng
Non xanh nưóc
bạc ta đừng quên nhau
Ta đừng quên nhau,
có nghĩa là phải biết cùng nhau chia sẻ tương lai, chia sẻ các dự tính để xây
dựng tương lai, bàn luận, xây dựng như nhà văn hào Pháp Antoine de St Exupéry
viết: Tình yêu không phải là nhìn nhau, mà cùng nhìn về một hướng
Nhờ cả hai yếu tố
trên: gia đình và xã hội, trẻ em có thêm niềm tin, củng cố niềm tin vì mất đi
niềm tin là mất tất cả. 'Những con mắt buồn phiền xin cấy lại niềm tin’ vì mất
đi niềm tin có thể dẫn đến sự tự hủy hoại đời sống và đây cũng là một hiện
tượng xã hội khá phổ biến.
Kết luận:
Gia đình là một yếu tố năng động, chịu sự biến đổi do có nhiều hệ thống chi phối. Ngày nay, xã hội càng ngày càng đô thị hoá, công nghiệp hoá .Xã hội luôn luôn đổi thay và ta không thể đảo ngược được xu thế chung của sự tiến hoá với sự hội nhập khu vực, với sự toàn cầu hoá chứa chất mọi ảnh hưởng hoặc tích cực, hoặc tiêu cực. Gia đình không còn là đơn vị sản xuất cơ sở như trong xã hội nông nghiệp truyền thống mà bị do nhiều hệ thống chi phối Nhưng cái vấn nạn quan yếu nhất hiện nay là sự thiếu tình thương Gia đình, tiếng Anh là Family mà Family cũng có nghĩa là Father And Mother, I Love You! ( Ba và Mẹ, con yêu ba mẹ) Thực vậy, lòng yêu thương như hơi thở, nó tan toả, nó thăng hoa đến mọi người . Khi biết yêu thương và cảm nhận được sự yêu thương, trẻ em sẽ sống có trách nhiệm với chính mình và với mọi người. Mà muốn tình thương nẩy nở thì môi trường thuận lợi nhất để gieo hạt giống tình thương chính là gia đình: hạt giống muốn ra hoa, ra trái thì phải có hệ thống rễ tốt để bám chặt, hút chất bổ mới có lá hoa sum sê. Còn hạt giống bị ném vào các môi trường xa lạ thì dĩ nhiên con người bị vong thân, phóng thể . Tình thương là hơi thở tiếp tế sinh lực và thiếu tình thương cũng như thiếu dưỡng khí. Nhà nghèo nhưng con cái đầm ấm, trên thuận dưới hoà thì vẫn vui như trong thơ của Tản Đà:
Kết luận:
Gia đình là một yếu tố năng động, chịu sự biến đổi do có nhiều hệ thống chi phối. Ngày nay, xã hội càng ngày càng đô thị hoá, công nghiệp hoá .Xã hội luôn luôn đổi thay và ta không thể đảo ngược được xu thế chung của sự tiến hoá với sự hội nhập khu vực, với sự toàn cầu hoá chứa chất mọi ảnh hưởng hoặc tích cực, hoặc tiêu cực. Gia đình không còn là đơn vị sản xuất cơ sở như trong xã hội nông nghiệp truyền thống mà bị do nhiều hệ thống chi phối Nhưng cái vấn nạn quan yếu nhất hiện nay là sự thiếu tình thương Gia đình, tiếng Anh là Family mà Family cũng có nghĩa là Father And Mother, I Love You! ( Ba và Mẹ, con yêu ba mẹ) Thực vậy, lòng yêu thương như hơi thở, nó tan toả, nó thăng hoa đến mọi người . Khi biết yêu thương và cảm nhận được sự yêu thương, trẻ em sẽ sống có trách nhiệm với chính mình và với mọi người. Mà muốn tình thương nẩy nở thì môi trường thuận lợi nhất để gieo hạt giống tình thương chính là gia đình: hạt giống muốn ra hoa, ra trái thì phải có hệ thống rễ tốt để bám chặt, hút chất bổ mới có lá hoa sum sê. Còn hạt giống bị ném vào các môi trường xa lạ thì dĩ nhiên con người bị vong thân, phóng thể . Tình thương là hơi thở tiếp tế sinh lực và thiếu tình thương cũng như thiếu dưỡng khí. Nhà nghèo nhưng con cái đầm ấm, trên thuận dưới hoà thì vẫn vui như trong thơ của Tản Đà:
Xa xa con đã
tới gần
Các con về đủ
quây quần bữa ăn
Cơm dưa muối
khó khăn mới có
Của không ngon,
nhà khó cũng ngon
Khi vui câu
chuyện thêm dòn
Chồng
chồng vợ vợ con con một nhà ..
Như vậy phải củng
cố gia đình với tình thương, với nụ cười ở trong tim, nhìn cuộc đời với niềm
vui trong ánh mắt thì tình thương sẽ rạng rỡ. Tình thương đem đến sự bình yên,
sự vững mạnh, vì không tình thuơng thì gia đình rời rạc, kéo theo hệ qủa về xã
hội. 9 Nhưng xã hội cũng là môi trường để gia đình phát triển; đó là một xúc
tác như trong một phản ứng hoá học. Tương tự một vật xúc tác trong một phản ứng
hoá học, gia đình giúp các cá thể tạo các hỗ tương để phản ứng xẩy ra chóng
hơn, thuận lợi hơn và với một hiệu qủa trọn vẹn hơn. Gia đình như vậy qủa thật
là một yếu tố to lớn trong việc hình thành nhân cách của đứa trẻ và từ đó, làm cho
xã hội vốn có nhiều vấn nạn sẽ bớt vấn nạn hơn, bớt nhà tù hơn với tình thương
tỏa rộng và chiếu sáng hơn.
Thái Công Tụng