Mỹ rút khỏi TPP, Việt Nam nên làm gì?
Một ngày sau khi tân Tổng thống Donald Trump hôm 23/1 ký sắc lệnh rút Mỹ ra khỏi Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình Dương TPP, Trung Quốc tuyên bố cam kết tiếp tục dấn chân vào tiến trình hội nhập kinh tế Châu Á-Thái Bình Dương trong tinh thần cởi mở, nhiều thành phần và minh bạch.
Tại các diễn đàn kinh tế quốc tế gần đây từ thượng đỉnh G20 tới APEC hay Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Trung Quốc liên tục đưa ra những hứa hẹn, bày tỏ sẵn lòng cùng hợp tác với các nước vì thịnh vượng-phát triển kinh tế chung.
Và phản hồi ‘tức thời’ hôm 24/1 của Trung Quốc cho thấy dường như Bắc Kinh đã chờ đợi thời cơ từ lâu và sẵn sàng soán ngôi của Mỹ trở thành nước dẫn đầu luật lệ thương mại toàn cầu. Vậy vấn đề đang được nhiều người quan tâm và nêu lên là liệu Trung Quốc có thể hoàn thành tham vọng đi đầu về toàn cầu hóa hay không?
Tiến sĩ Vũ Quang Việt, nhà kinh tế từng là Vụ trưởng Vụ Tài khoản Quốc gia thuộc Cục Thống kê Liên hiệp quốc, hiện là tư vấn cho một số định chế quốc tế trong đó có Ngân hàng Phát triển Châu Phi, người có nhiều công trình nghiên cứu và đóng góp cho tư duy kinh tế của Việt Nam, cho rằng:
“Điều đó tùy thái độ của Trung Quốc, của Mỹ, và của các nước khác. Tôi không nghĩ là các nước họ sẵn sàng trao gửi cho Trung Quốc để Trung Quốc tàn phá nền kinh tế của họ.”
Ngoài niềm tin của các nước và uy tín của Trung Quốc trên trường quốc tế, nội bộ đầy mâu thuẫn của Trung Quốc cũng là một yếu tố khiến Bắc Kinh khó có thể điền khuyết cho Mỹ, như nhận định của kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa từ California, một nhà bình luận phụ trách chuyên mục kinh tế cho nhiều báo đài ở hải ngoại:
“Ông Tập Cận Bình nói chuyện tại Davos vừa qua muốn thay thế nước Mỹ trở thành nước vô địch về tự do mậu dịch toàn cầu. Thật sự, ngay trong nội bộ Trung Quốc cũng đang có nhiều vấn đề. Trung Quốc thấy Hoa Kỳ rút lui TPP như vậy mà cho là có thể trám vào chỗ trống đó trong khi nội bộ của họ, giữa các tỉnh, giữa tư doanh và quốc doanh của họ cũng đang có những mâu thuẫn về quyền lợi kinh tế dẫn tới mâu thuẫn về quyền lợi chính trị.”
TPP do Mỹ dẫn đầu sụp đổ, các chính phủ và giới doanh nghiệp Châu Á đang chuẩn bị hướng mắt tới các hiệp định thương mại đa phương thay thế khác, trong đó có Hiệp định Đối tác Kinh tế Khu vực Toàn diện (RCEP).
Singapore đã lên tiếng sẽ tiếp tục tham gia vào các sáng kiến hội nhập thương mại khác trong khu vực trong khi Malaysia cho biết đang tìm các lựa chọn thay thế, kể cả RCEP, hiệp định dự kiến sẽ được hoàn tất vào cuối năm 2017.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc ngày 24/1 khẳng định Bắc Kinh “sẽ xúc tiến quá trình thương lượng RCEP và việc xây dựng Hiệp định Tự do Thương mại FTAAP của khu vực Châu Á-Thái Bình Dương nhằm bổ sung xung lượng mới cho sự phát triển kinh tế khu vực và toàn cầu.”
Tuy nhiên, giới phân tích cho rằng RCEP của Trung Quốc khó có thể lấp khoảng trống mà TPP để lại.
Kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa:
“Tôi nghĩ điều đó không xảy ra vì RCEP do Trung Quốc đề xướng cũng mang tính chất toàn diện. Các hiệp ước khác mất từ 5, 7, 10 năm để thương thuyết. Cái RCEP Trung Quốc đề nghị mới từ 2014. Các nước trong hệ thống đó đều muốn làm ăn với Trung Quốc nhưng cũng đều hiểu rằng làm ăn với Trung Quốc, Trung Quốc sẽ lấn lướt ở những mặt khác về kinh tế lẫn an ninh. Cho nên, chưa chắc giải pháp của Trung Quốc sẽ thành công với các nước khác kể cả Việt Nam, nhất là Việt Nam, nước đang muốn thoát khỏi ảnh hưởng và sự lệ thuộc kinh tế quá lớn từ Trung Quốc. Tôi cho rằng không nhất thiết TPP bị Mỹ bỏ mà Việt Nam sẽ lật đật ôm chầm lấy hiệp ước RCEP của Trung Quốc. Hơn nữa, trong RCEP ngoài Việt Nam còn các nước khác nữa, mà các nước không ngây thơ gì mà không nhìn thấy dụng tâm của Trung Quốc.”
Chưa biết Trung Quốc sẽ được lợi tới mức nào sau khi Mỹ từ bỏ TPP, nhưng trước mắt, quyết định của tân chính quyền Trump được xem là sẽ làm suy yếu ảnh hưởng của Mỹ tại Châu Á, khi Mỹ đánh mất cơ hội tạo đồng minh tại khu vực, nhất là vùng Đông Nam Á, nơi đang rất cần sự hiện diện của Mỹ để cân bằng với một Trung Quốc ‘trỗi dậy.’
Ông Trump đã tỏ dấu cho thấy sẽ thay thế đàm phán đa phương ‘toàn diện’ kiểu TPP bằng các hiệp định tự do mậu dịch song phương với từng nước một, điều mà Tiến sĩ Vũ Quang Việt cho rằng sẽ khó khăn hơn:
“Bây giờ Trump muốn có lợi cho Mỹ thì phải nói chuyện với từng nước một, khó khăn hơn, mà họ cũng phải đòi hỏi những điều kiện như TPP thôi.”
Song, khi Mỹ chuyển từ đàm phán TPP sang đàm phán tự do mậu dịch tay đôi thì các nước như Việt Nam ‘vẫn còn cơ hội’ và ‘dễ áp dụng hơn’ vì đã có một số cam kết trước từ thỏa thuận tự do mậu dịch song phương BTA, theo nhận xét của kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa:
“Tôi cho rằng điều đó còn dễ cho Việt Nam áp dụng hơn TPP vì TPP có những quy định mang tính chất ‘toàn diện, phức tạp’ làm thay đổi cả hệ thống chính trị-xã hội của Việt Nam, hay của các nước tham dự.”
Vẫn theo chuyên gia này, ngay cả khi xảy ra một cuộc chiến thương mại thật sự giữa Trung Quốc với Hoa Kỳ thì vẫn có lợi cho các nước thứ ba vốn lệ thuộc vào Trung Quốc và trông đợi sự can thiệp của Hoa Kỳ, như Việt Nam:
Kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa:
“Trận chiến mậu dịch chưa xảy ra mà các nước đã thấy Trung Quốc đang bành trướng và cần một người ngăn chặn điều đó. Người đó là chính quyền của ông Trump bây giờ. Ông Trump đã nói rõ ràng Trung Quốc lấn về kinh tế và an ninh và từ nay sẽ không được lấn nữa, sẽ phải nói chuyện lại. Tôi cho rằng hoàn cảnh đó vẫn có lợi cho các nước đệ tam, trong đó có Việt Nam.”
Thế nhưng, giới phân tích cho rằng để hưởng được cái lợi đó đòi hỏi các lãnh đạo Việt Nam phải quyết tâm ‘thoát Trung.’
Tác giả các bài viết về kinh tế, về chính sách xã hội của Việt Nam, Tiến sĩ Vũ Quang Việt, chia sẻ quan điểm:
“Việt Nam phải giữ thế độc lập thôi. Hiện tại, bây giờ những gì Việt Nam làm ăn với Trung Quốc đều trong thế rất bất lợi. Vì vậy, Việt Nam phải cố gắng làm sao đừng lệ thuộc họ nữa mà Việt Nam có thể làm được. Không nhất thiết phải làm việc với Trung Quốc. Làm với Trung Quốc hiện giờ cơ bản là nhập nguyên liệu của họ. Họ cho mượn vốn để nhập những nhà máy từ Trung Quốc về, không tốt gì cả, kỹ thuật xấu, ô nhiễm môi trường mà cơ bản là để phục vụ Trung Quốc, xuất khẩu dưới tên Việt Nam ra nước khác.”
Kinh tế gia Nguyễn Xuân Nghĩa cho rằng trong một thế giới mới nhiều biến đổi và đầy ẩn số phía trước, đã đến lúc Việt Nam không thể trông chờ hay cậy nhờ vào một sức mạnh nào khác ngoài ý chí cải cách của chính mình, cải cách để đáp ứng với những yêu cầu mới trên sân chơi quốc tế và để tận dụng cơ hội cho chính mình:
“Việt Nam phải cải cách những gì có lợi cho người dân, kinh tế Việt Nam thay vì cải cách vì Hoa Kỳ đòi hỏi. Mỹ bây giờ bảo rằng chuyện của quý vị, quý vị trong nhà ráng lo lấy nhưng khi làm ăn với tôi phải theo quy cũ thế này. Việt Nam vẫn nên tự cải cách để có được một hệ thống kinh tế thông thoáng, tạo được sức cạnh tranh cao hơn. Nhân cơ hội đó có thể thoát được ảnh hưởng đã quá lớn về kinh tế, quân sự, an ninh từ Trung Quốc.”
Sau khi Mỹ tuyên bố rút khỏi TPP, Việt Nam chưa cho biết có kế hoạch cụ thể như thế nào.
TPP, hiệp định tự do thương mại với sự tham gia của 12 nước Châu Á-Thái Bình Dương kể cả Mỹ và Việt Nam, nhưng không có Trung Quốc, do chính quyền của cựu Tổng thống Barack Obama đề xướng, được Bộ trưởng các nước ký hồi tháng 2 năm ngoái sau hơn 5 năm thương thuyết.
Hiệp định RCEP do Trung Quốc dẫn đầu gồm 16 nước, trong đó có 10 nước ASEAN và các bạn hàng khu vực như Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia, New Zealand và Ấn Độ.
